Bilgi Felsefesi
Bilgi felsefesi, felsefenin ana disiplinlerinden birisidir. Bilgi felsefesi bilgi kavramını kendisine konu edinmiştir. Bilgi, İlk Çağ’dan itibaren ele alınmaya başlanmış bir konudur. Bu konunun felsefi bir sorun olarak algılanması ve temellendirilmeye çalışılması ancak Yeni Çağ’da gerçekleşmiştir. Bu dönemden itibaren bilgi felsefesi, bilginin kaynağını, değerini ve sınırlarını inceleyen felsefe dalı olarak varlığını sürdürmektedir.
Bilgi edinme, bilme ve öğrenme insanın en temel güdülerinden ve onu diğer canlılardan ayıran en temel özelliklerindendir. Bu güdüler, insanın ortaya çıkmasından itibaren her yerde ve her zamanda insanın aktivitelerini temelden etkilemiştir. Yani bilgi edinmenin, dolayısıyla da bilginin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir.
Felsefenin ilk ortaya çıktığı dönemlerde insanlar ilgilerini bilginin öznesine değil, nesnesine yoğunlaştırmışlardır. Bu da demektir ki felsefenin ilk dönemlerinde insanlar “bilen özne” ile değil de “bilginin konusu olan nesne” ile ilgilenmişlerdir.
BİLGİ FELSEFESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Felsefenin, ilk kez Akdeniz kültür çevresinde İzmir’in güneyindeki Milet kentinde, ünlü filozof Thales’le bir “doğa felsefesi” olarak ortaya çıktığını söyleyebiliriz.Miletos Okulu’nun kurucusu olan Thales, her şeyin arkhesinin, yani ana maddesinin “su” olduğunu söylemiştir. Aynı şekilde Anaksimandros, her şeyin arkhesinin sonsuz ve sınırsızlan “aperion”, Anaksimenes ise “hava” olduğunu söylemişlerdir. İşte bunlar, nesne üzerine yoğunlaşan ve yorum yapan düşünce insanlarıdır.
Bilgi Felsefesi Tarihi
Herakleitos, Parmenides, Demokritos ve Anaksagoras gibi ilk dönem Yunan filozofları bilginin imkanı, kaynağı, sınırları ve ölçütlerine ilişkin ilk soruları, şüpheleri ve tartışmaları ortaya çıkarmışlardır. Sonuç olarak “bilgi” konusunun, felsefî düşüncenin gündemine gelmesi; sofistler, Sokrates ve onu takip eden Platon ve Aristoteles gibi büyük filozofların döneminde olmuştur.
Bilgi felsefesinin temel kavramları; doğruluk (hakikat), gerçeklik ve temellendirmedir. Doğruluk, düşüncenin ya da ileri sürülen savın nesnesine uygun olmasıdır. Gerçeklik, zaman ve mekan içinde var olanların tümüdür. Temellendirme ise ortaya konulan sava dayanak ve gerekçe bulma işidir.
BİLGİ FELSEFESİNİN KONUSU
Bilgi felsefesinin çıkış tarihi yaklaşık olarak MÖ 7. yüzyıla denk gelmektedir. Thales doğayı meydana getiren temel ögenin ne olduğunu merak etmiş onu araştırmıştı. Doğayı ve oluşumunu kavrama çabasından doğan bu felsefeye önce “ilk felsefe” daha sonra “doğa felsefesi” ve “metafizik” denilmiştir.Demek oluyor ki ilk filozoflar varlık ve doğa üzerine yönelmişler, doğayı anlamaya çalışmışlardır. Orta çağın sonuna kadar da temel araştırma alanı genel olarak bu olmuştur.
17. yüzyılda Kolomb’un keşifleri, Rönesans, Reform hareketleri ve yeni bilim anlayışının doğması ile birlikte felsefe, “bilgi kuramsal dönemeç” diye adlandırılan bir döneme girmiştir. Önde gelen filozoflar varlık hakkında bir iddiada bulunmadan önce başka bazı sorular sormamız gerektiğini ileri sürmeye başlamışlardır. Örneğin: “İnsani varlık neyi bilebilir?, “Bilgi nedir?, “Bir şeyi bilmek ne demektir?”, “İnsan bilgisinin sınırları var mıdır?” vb.
Bunun sonucunda bilginin ne olduğunu, nasıl ve ne yollardan elde edildiğini araştıran bilgi felsefesi (epistemoloji) doğmuştur. Epistemoloji, Yunanca “doğru bilgi, sistematik bilgi, kanıtlanabilir bilgi” anlamına gelen “episteme” ile akılsal açıklama anlamına gelen “logos” kelimelerinden türemiş bir sözcüktür. Bilgi felsefesinin belli başlı kurucuları Fransız filozof Descartes (Dekart, 1596-1650), İngiliz filozof John Locke (Con Lok, 1724-1804) ve Alman filozof Immanuel Kant (İmmanuel Kant, 1632-1704)’tır.
Bilgi Felsefesinin Temel Soruları
- “Bilgi nedir?”
- “Bir şeyi biliyorum demek ne demektir?”
- “Neleri bilebilirim?”
- “Bilgiyi nasıl elde ederim?”
- “Bilginin unsurları nelerdir?”
- “Bilmenin ölçüt ve koşulları nelerdir?”
- “Bilginin türleri nelerdir?”
- “Bilginin sınırı var mıdır?”
BİLGİ KURAMININ TEMEL KAVRAMLARI
- Doğruluk: Bilginin, bilgisi edinilen şeyle tam uygunluğunu dile getirir. Buna göre doğruluk; algılar, kavramlar ve bilimsel kuramlarla nesnel gerçek arasındaki uygunluktur.
- Gerçeklik (Realite): Varlığın, varoluş tarzıdır. Bilinçten bağımsız olarak var olandır.
- Temellendirme: Ortaya atılan bir soru ya da ileri sürülen bir sav için dayanak, gerekçe, temel bulma işidir.