E
Eqe
Guest
Mikroskop, mikroorganizmaların (bakteri, virüs, mantar, protozoa ve benzeri) ve dokuları oluşturan hücrelerin büyüklüklerinin belirlenmesini sağlamıştır. Bu canlıların büyüklükleri, uluslararası metrik sisteme ait ölçü birimlerinden yararlanılarak ifade edilir. Ölçü birimleri birbirine dönüştürülebilir.
Ökaryot organizmaların hücreleri ve bakteriler mikrometre, virüsler nanometre, atom ve moleküller ise angström boyutundadır.
Normal bir insan gözü birbirine 0.1 mm’den daha yakın olan iki noktayı ayırt edemez. Hücreler 0.1 mm den çok daha küçük olduğu için çıplak gözle görülemez, ancak mikroskopla incelenebilir. Mikroskop, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin mercekler yardımıyla büyütülerek incelenmesini sağlayan bir alettir. Bu nedenle biyologların hücre ile ilgili çalışmalarında kullandıkları en önemli alettir. Biyolojik bir terim olan mikroskop; Yunanca mikro (küçük) ve skop (bakıcı, gözleyici) kelimelerinden meydana gelmiştir. Mikroskoplar özelliklerine göre büyük farklılık gösterir. Günümüzde laboratuvarlarda yaygın olarak ışık mikroskobu ve floresan mikroskobu kullanılmaktadır.
1- Işık Mikroskobu
Çoğunlukla temel eğitim, lise ve üniversitelerin bazı bölümlerindeki öğrenci laboratuvarlarında kullanılan mikroskop çeşididir. Bu mikroskopta kaynaktan gelen görünür ışık (beyaz ışık), incelenecek örnek içinden geçerek objektif merceğine ulaşır. Işık objektifte kırılarak oküler vasıtasıyla göze ulaşır. Işık mikroskobuyla ökaryot ve prokaryot hücrelerin genel yapıları incelenir.
Işık Mikroskobunu Oluşturan Kısımlar
Işık mikroskobu mekanik ve optik olmak üzere iki kısımdan oluşur. Bu kısımları oluşturan parçalar ve bunların görevleri aşağıda maddeler hâlinde verilmiştir.
a) Mikroskobun Mekanik Kısmını Oluşturan Parçalar
Ayak (Alt Kaide): Mikroskobun bütün kısımlarını üzerinde bulunduran parçadır.
Mikroskop Kolu: Mikroskobun arka kısmında bulunan ve taşıma sırasında mikroskobun kavranmasını sağlayan kavisli parçadır. Ancak güvenlik bakımından mikroskop taşınırken bir elle mikroskop kolu diğer elle ayak kısmı tutulmalıdır.
Tabla: Preparatın yerleştirildiği parçadır.
Sıkıştırma Klipsleri: Preparatın tabla üzerinde iki tarafından sabitlenmesini sağlayan parçalardır.
Revolver: Üzerinde objektifleri taşıyan hareketli (dönebilen) parçadır.
Mikroskop Tüpü: Mikroskop kolunun üst kısmında bulunan parçadır. Üst kısmına oküler, alt kısmına ise objektifler monte edilmiştir.
Ayar Vidaları: Kaba ayar vidası (makro vida) ve ince ayar vidası (mikro vida) olmak üzere iki tanedir.
Mikroskop kolunun yan tarafında iç içe geçmiş şekilde bulunur. Dıştaki makro vidadır ve tablanın aşağı, yukarı doğru hareketini sağlar. Yani tablayı objektiflere yaklaştırıp uzaklaştırmak amacıyla kullanılır ve tablanın bu hareketi gözle fark edilebilir. Makro vida, arama objektifi ile objenin ilk görüntüsü bulunup netleştirilirken kullanılır. Mikro vida ise makro vidanın iç kısmına geçecek şekilde yerleştirilmiştir. Büyütme gücü fazla olan objektife geçildikten sonra görüntüyü netleştirmek için kullanılır. Mikro vida tablayı mikron düzeyinde hareket ettirdiği için bu hareket gözle fark edilemez.
X ve Y Ekseni Ayar Vidaları: Tabla üzerine yerleştirilip klipslerle sıkıştırılan preparatın ileri-geri ve
sağa-sola hareket ettirilmesini sağlayan parçalardır. Bu şekilde preparattaki kesitin farklı kısımları incelenebilir.
Mikroskobun Optik Kısmını Oluşturan Parçalar
Objektif: Revolver üzerine monte edilmiş, mikroskopta görüntünün ilk oluştuğu ve görüntü netliği ile ilgili parçadır. Bir ışık mikroskobunda genellikle 4 adet objektif bulunur. Bunlardan büyütme gücü küçük (4X) olanına arama objektifi denir. Hazırlanan preparattaki objenin ilk görüntüsü arama objektifi kullanılarak bulunur. “4X” ifadesi bu objektifin görüntüyü 4 defa büyüttüğünü belirtir. Ayrıca revolver üzerinde büyütme gücü 10X, 40X ve 100X olan üç tane daha objektif bulunur.
Oküler (Göz Merceği): Mikroskop tüpünün üst kısmına monte edilmiş ve objektiften gelen görüntüyü büyütmeye yarayan parçadır. Bir tane oküleri bulunan mikroskoplara monoküler, iki tane oküleri bulunan mikroskoplara da binoküler adı verilir. Okülerin büyütme gücü üzerinde yazılıdır. Bir mikroskobun toplam büyütme gücü oküler ve objektifin büyütme gücünün çarpımına eşittir. Örneğin kullandığınız mikroskobun oküleri 5X büyütme gücüne sahipse ve siz objeyi 40X’lik objektif ile inceliyorsanız, o objenin görüntüsünü 200 defa (5X x 40X) büyütmüş olursunuz.
Işık Kaynağı: Mikroskop ayağına monte edilmiş ve üst kısımdaki preparata doğru ışık yansıtan parçadır.
Kondansatör: Mikroskop tablasının altında bulunan ve kaynaktan gelen ışığın preparat üzerinde toplanmasını sağlayan mercek sisteminden oluşan parçadır.
Diyafram: Kondansatörün altında bulunan ve preparata ulaşacak olan ışığın yoğunluğunu ayarlamaya yarayan parçadır.
2- Floresan Mikroskobu
Mikroorganizmaların ve hücrelerin farklı kısımlarını incelemek amacıyla kullanılan bir mikroskoptur. Floresans olayı, bazı cisimlerin soğurdukları ışığı daha uzun dalga boylu ışınlar olarak ortama geri vermesidir. Bu nedenle ilk olarak floresan özelliği gösteren bazı boyalar, hücre içindeki hedef moleküle bağlanır. Birbirine bağlı bu ikili yapının hücredeki yeri ve yoğunluğu, meydana gelen floresan olayı sayesinde tespit edilir. Kanser hücrelerinin doku ve organlardaki dağılımının tespitinde bu mikroskop kullanılmaktadır.
Son yıllarda floresan mikroskobunda boyama tekniği yerine doğal floresan özelliği gösteren moleküller kullanılmaktadır. Bunlardan biri deniz anasından izole edilen ve parlak yeşil renkte floresan oluşturan deniz anası yeşil floresan proteinidir [GFP (green fluorescent protein, grin floresan protein)] . GFP ve incelenecek molekül biyoteknolojik yöntemlerle birleştirilerek hücreye verilir ve bu proteinin bağlandığı kısımlar kolaylıkla tespit edilir.
3- Elektron Mikroskobu
Işık mikroskobuyla görülemeyecek kadar küçük olan virüsler ve hücrenin bazı iç yapıları, elektron mikroskobuyla incelenir. Elektron mikroskobunda görülebilir ışık yerine elektron demeti kullanılır.Günümüzde yaygın olarak kullanılan iki farklı elektron mikroskobu vardır:
Geçirimli Elektron Mikroskobu [TEM=Transmission Electron Microscopy (Transmişın Elekron Mikroskopi)]:
TEM’de elektronlar çok ince alınmış kesitten geçerek mıknatıslar yardımıyla bir araya toplanır. Görüntü son aşamada ya floresan bir ekrana ya da bir fotoğraf filmi üzerine düşürülür. Bu sayede hücre içi yapılar ve organeller (ribozom, lizozom, peroksizom), çekirdeğin çift katlı zarı ve golgi aygıtının ayrıntılı iç yapısı detaylı olarak incelenir. Gelişen inceleme teknikleri sayesinde taze doku örneklerinin değerlendirilmesi kısa sürede yapılmaktadır.
Taramalı Elektron Mikroskobu [SEM=Scanning Electron Microscopy (Skening Elektron Mikroskopi)]:
Elektron demetleri: metalle kaplanmış objenin yüzeyinden yansıyarak elde edilen sinyaller, bir film üzerine ya da bir monitöre aktarılır. Böylece hücrenin ve hücresel yapıların dış yüzeyinin doğal yapısı, üç boyutlu olarak incelenir . SEM sayesinde hücreler arası bağlantılar (sıkı bağlantı, gevşek bağlantı, desmozom) ve yüzey çıkıntılarının yapıları üç boyutlu olarak incelenebilir. SEM, DNA ve hemoglobin (kan proteini) gibi moleküllerin araştırılmasında kullanıldığından moleküler biyolojinin gelişmesine de katkı sağlamıştır. TEM ve SEM oldukça yüksek teknoloji ürünü olan mikroskoplardır. Ancak her ikisinde de canlı
objelerin incelenmesi mümkün değildir.
Ökaryot organizmaların hücreleri ve bakteriler mikrometre, virüsler nanometre, atom ve moleküller ise angström boyutundadır.
Normal bir insan gözü birbirine 0.1 mm’den daha yakın olan iki noktayı ayırt edemez. Hücreler 0.1 mm den çok daha küçük olduğu için çıplak gözle görülemez, ancak mikroskopla incelenebilir. Mikroskop, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin mercekler yardımıyla büyütülerek incelenmesini sağlayan bir alettir. Bu nedenle biyologların hücre ile ilgili çalışmalarında kullandıkları en önemli alettir. Biyolojik bir terim olan mikroskop; Yunanca mikro (küçük) ve skop (bakıcı, gözleyici) kelimelerinden meydana gelmiştir. Mikroskoplar özelliklerine göre büyük farklılık gösterir. Günümüzde laboratuvarlarda yaygın olarak ışık mikroskobu ve floresan mikroskobu kullanılmaktadır.
1- Işık Mikroskobu
Çoğunlukla temel eğitim, lise ve üniversitelerin bazı bölümlerindeki öğrenci laboratuvarlarında kullanılan mikroskop çeşididir. Bu mikroskopta kaynaktan gelen görünür ışık (beyaz ışık), incelenecek örnek içinden geçerek objektif merceğine ulaşır. Işık objektifte kırılarak oküler vasıtasıyla göze ulaşır. Işık mikroskobuyla ökaryot ve prokaryot hücrelerin genel yapıları incelenir.
Işık Mikroskobunu Oluşturan Kısımlar
a) Mikroskobun Mekanik Kısmını Oluşturan Parçalar
Ayak (Alt Kaide): Mikroskobun bütün kısımlarını üzerinde bulunduran parçadır.
Mikroskop Kolu: Mikroskobun arka kısmında bulunan ve taşıma sırasında mikroskobun kavranmasını sağlayan kavisli parçadır. Ancak güvenlik bakımından mikroskop taşınırken bir elle mikroskop kolu diğer elle ayak kısmı tutulmalıdır.
Tabla: Preparatın yerleştirildiği parçadır.
Sıkıştırma Klipsleri: Preparatın tabla üzerinde iki tarafından sabitlenmesini sağlayan parçalardır.
Revolver: Üzerinde objektifleri taşıyan hareketli (dönebilen) parçadır.
Mikroskop Tüpü: Mikroskop kolunun üst kısmında bulunan parçadır. Üst kısmına oküler, alt kısmına ise objektifler monte edilmiştir.
Ayar Vidaları: Kaba ayar vidası (makro vida) ve ince ayar vidası (mikro vida) olmak üzere iki tanedir.
Mikroskop kolunun yan tarafında iç içe geçmiş şekilde bulunur. Dıştaki makro vidadır ve tablanın aşağı, yukarı doğru hareketini sağlar. Yani tablayı objektiflere yaklaştırıp uzaklaştırmak amacıyla kullanılır ve tablanın bu hareketi gözle fark edilebilir. Makro vida, arama objektifi ile objenin ilk görüntüsü bulunup netleştirilirken kullanılır. Mikro vida ise makro vidanın iç kısmına geçecek şekilde yerleştirilmiştir. Büyütme gücü fazla olan objektife geçildikten sonra görüntüyü netleştirmek için kullanılır. Mikro vida tablayı mikron düzeyinde hareket ettirdiği için bu hareket gözle fark edilemez.
X ve Y Ekseni Ayar Vidaları: Tabla üzerine yerleştirilip klipslerle sıkıştırılan preparatın ileri-geri ve
sağa-sola hareket ettirilmesini sağlayan parçalardır. Bu şekilde preparattaki kesitin farklı kısımları incelenebilir.
Mikroskobun Optik Kısmını Oluşturan Parçalar
Objektif: Revolver üzerine monte edilmiş, mikroskopta görüntünün ilk oluştuğu ve görüntü netliği ile ilgili parçadır. Bir ışık mikroskobunda genellikle 4 adet objektif bulunur. Bunlardan büyütme gücü küçük (4X) olanına arama objektifi denir. Hazırlanan preparattaki objenin ilk görüntüsü arama objektifi kullanılarak bulunur. “4X” ifadesi bu objektifin görüntüyü 4 defa büyüttüğünü belirtir. Ayrıca revolver üzerinde büyütme gücü 10X, 40X ve 100X olan üç tane daha objektif bulunur.
Oküler (Göz Merceği): Mikroskop tüpünün üst kısmına monte edilmiş ve objektiften gelen görüntüyü büyütmeye yarayan parçadır. Bir tane oküleri bulunan mikroskoplara monoküler, iki tane oküleri bulunan mikroskoplara da binoküler adı verilir. Okülerin büyütme gücü üzerinde yazılıdır. Bir mikroskobun toplam büyütme gücü oküler ve objektifin büyütme gücünün çarpımına eşittir. Örneğin kullandığınız mikroskobun oküleri 5X büyütme gücüne sahipse ve siz objeyi 40X’lik objektif ile inceliyorsanız, o objenin görüntüsünü 200 defa (5X x 40X) büyütmüş olursunuz.
Işık Kaynağı: Mikroskop ayağına monte edilmiş ve üst kısımdaki preparata doğru ışık yansıtan parçadır.
Kondansatör: Mikroskop tablasının altında bulunan ve kaynaktan gelen ışığın preparat üzerinde toplanmasını sağlayan mercek sisteminden oluşan parçadır.
Diyafram: Kondansatörün altında bulunan ve preparata ulaşacak olan ışığın yoğunluğunu ayarlamaya yarayan parçadır.
2- Floresan Mikroskobu
Mikroorganizmaların ve hücrelerin farklı kısımlarını incelemek amacıyla kullanılan bir mikroskoptur. Floresans olayı, bazı cisimlerin soğurdukları ışığı daha uzun dalga boylu ışınlar olarak ortama geri vermesidir. Bu nedenle ilk olarak floresan özelliği gösteren bazı boyalar, hücre içindeki hedef moleküle bağlanır. Birbirine bağlı bu ikili yapının hücredeki yeri ve yoğunluğu, meydana gelen floresan olayı sayesinde tespit edilir. Kanser hücrelerinin doku ve organlardaki dağılımının tespitinde bu mikroskop kullanılmaktadır.
3- Elektron Mikroskobu
Işık mikroskobuyla görülemeyecek kadar küçük olan virüsler ve hücrenin bazı iç yapıları, elektron mikroskobuyla incelenir. Elektron mikroskobunda görülebilir ışık yerine elektron demeti kullanılır.Günümüzde yaygın olarak kullanılan iki farklı elektron mikroskobu vardır:
Geçirimli Elektron Mikroskobu [TEM=Transmission Electron Microscopy (Transmişın Elekron Mikroskopi)]:
TEM’de elektronlar çok ince alınmış kesitten geçerek mıknatıslar yardımıyla bir araya toplanır. Görüntü son aşamada ya floresan bir ekrana ya da bir fotoğraf filmi üzerine düşürülür. Bu sayede hücre içi yapılar ve organeller (ribozom, lizozom, peroksizom), çekirdeğin çift katlı zarı ve golgi aygıtının ayrıntılı iç yapısı detaylı olarak incelenir. Gelişen inceleme teknikleri sayesinde taze doku örneklerinin değerlendirilmesi kısa sürede yapılmaktadır.
Elektron demetleri: metalle kaplanmış objenin yüzeyinden yansıyarak elde edilen sinyaller, bir film üzerine ya da bir monitöre aktarılır. Böylece hücrenin ve hücresel yapıların dış yüzeyinin doğal yapısı, üç boyutlu olarak incelenir . SEM sayesinde hücreler arası bağlantılar (sıkı bağlantı, gevşek bağlantı, desmozom) ve yüzey çıkıntılarının yapıları üç boyutlu olarak incelenebilir. SEM, DNA ve hemoglobin (kan proteini) gibi moleküllerin araştırılmasında kullanıldığından moleküler biyolojinin gelişmesine de katkı sağlamıştır. TEM ve SEM oldukça yüksek teknoloji ürünü olan mikroskoplardır. Ancak her ikisinde de canlı
objelerin incelenmesi mümkün değildir.