Din Felsefesi
Din; bilim ve sanat gibi temel insani kurumlardan birisidir. Din felsefesi, felsefe terminolojisine geç girmiş de olsa, felsefenin din üzerinde düşünmesi, felsefenin kendisi kadar eskidir. Din felsefesi en basit anlamda; din üzerine düşünmek, dini bütün elemanlarıyla beraber (inanç türleri, öğretileri, iddiaları ve tanrı gibi temel kavramlar vb.) eleştirel, tutarlı, sistemli ve akılsal olarak inceleme konusu yapmaktır.
DİN FELSEFESİ NEDİR?
Din felsefesi, genel olarak dini konu edinir. Din felsefesi; dinin dayandığı temel ilkeleri, dinle ilgili temel kavramları, Tanrı ile ilgili görüşleri ele alır. Din felsefesi; belli bir dini değil de genel olarak din olgusunu akılcı bir şekilde ele alır.Din felsefesi, öncelikle dini tanımlamaya ve açıklamaya çalışır. Daha sonra temel dinsel kavramları (vahiy, Tanrı, mucize, ibadet, iman, peygamber) açıklamaya çalışır ve insanlık tarihi boyunca ortaya çıkmış olan din ve çeşitli inanç biçimlerini tutarlı, sistemli ve eleştirel bir şekilde incelemeye çalışır.
Din felsefesi din kavramını, en ilkel dini yapılardan (animizm, totemizm vb.) en gelişmiş dinlere kadar (Hristiyanlık, İslam vb.) çok geniş bir çerçevede ele almaktadır.
Din felsefesi, herhangi bir dinle değil, din kavramıyla ilgilenir.
Din felsefesini daha net bir biçimde tarif etmemiz gerekirse şöyle diyebiliriz: “Din felsefesi; dinin felsefe olarak ele alınması, dinin üzerinde düşünme ve tartışmalarda bulunmaktır.” Fakat ortada felsefenin kendi yapısından kaynaklanan bir sorun vardır: her filozofun, kendine göre bir düşünce yapısı ve anlayışı vardır. Felsefeyi tanımlamak ne denli zorsa, felsefenin alt dalı olan din felsefesini de tanımlamak bir anlamda o kadar zordur. Ama birçok filozofun belli konular üzerinde oluşturduğu belli bir disiplin göz önünde bulundurularak: “din felsefesi yapmak, dinin temel iddiaları hakkında rasyonel, objektif, geniş kapsamlı ve tutarlı bir tarzda düşünmek ve konuşmaktır.“ diyebiliriz.
Din felsefesi yapan kişi, konusuna “rasyonel” olarak yaklaşmalıdır. Yani “tanrının varlığı” ve “ruhun ölümsüzlüğü” gibi kavramları akıl gücünün imkanlarını kullanmaya çalışarak temellendirmelidir.
Felsefeci aynı zamanda din konusuna geniş kapsamlı bir biçimde eğilmelidir. Dinin sorunları üzerinde fikir yürütürken konuyla ilgili tarihi, ilmi, mantıki bütün verileri ele almak zorundadır. Hatta konuya ilişkin karşıt söylemlerin ne olduğuna da bakmalıdır.
Ayrıca filozofun ortaya koyduğu görüşler arasında bir tutarlılığın olması da esastır. Görüşlerde tutarsızlığı görebilmek için oldukça iyi eleştirilere ihtiyaç vardır.
Özellikle bu ve benzeri araştırmalarda dinin lehine ve aleyhine yaklaşmak yerine dini olduğu gibi incelemeye tabi tutmak “objektif” bir biçimde yaklaşmak esas olmalıdır.
Bütün bunların yapılmasındaki tek amaç felsefi yaklaşımın esas olarak dile getirme, açıklama, kaynaştırma, bütünleştirme ve değerlendirmedir. Din felsefesi aynı zamanda dinler üzerinde ciddi araştırmaların yapılması için özel bir basamaktır. Böylelikle din konusunda herkes başıboş bir biçimde kendi özgür görüşlerini, yorumlarını sağa-sola savuramaz.
DİN – FELSEFE İLİŞKİSİ
Kıta, ülke ve topluluklarda geçmişten bu yana temel noktası inanç olan birbirinden farklı din ve öğretiler bulunmaktadır. Her bir inanç yapısı kendine has fikir, alışkanlık, kabuller ve ibadet davranışları geliştirmiştir. Hayat ve sonrası hakkında açıklama sunan dinler, toplum yaşantısının önemli bir etkinliğidir.Din, felsefe gibi hayatı anlama ve anlamlandırma çabası içindedir. Felsefenin bakış açısı rasyonel tarzda şekillenirken din daha çok inanç boyutunda şekillenir. Bu iki faaliyetin insana temas ettiği noktalar arasında farklılık bulunması birbiriyle ilişkileri olmadığı anlamını taşımaz. Felsefe ve din, geçmişten bu yana ilişki içinde olan ve insanların ihtiyaçlarına cevap veren alanlardır. Felsefenin dine yönelmesiyle onun bir alt dalı olarak din felsefesi ortaya çıkmıştır. Din felsefesi, dinlere karşı çıkış veya onlardan yana olma tavrı içermez. Din felsefesi, felsefenin din üzerine rasyonel, tutarlı ve kapsamlı olarak düşünmesidir. Din felsefesi; dinin ilke ve kavramlarını anlamaya çalışır. İnceleme alanı ilahi ve ilahi olmayan tüm dinlerdir.
Düşünce tarihinde felsefe; dini ve ahlaki bilgilerin, inançların eleştirisi olarak ortaya çıkmıştır. Buna karşın felsefe ve din birbirine karşıt iki bilgi türü değildir. Bu bilgi türlerinin her ikisi de insan ve evren ilişkisini açıklamaya ve anlamlandırmaya çalışmaktadır. Bu iki bilgi türünün çalıştıkları alanlarda benzerlikler çok olduğu için birbirlerinden yararlanmaları da oldukça doğaldır. Felsefe varlığın yapısı hakkında, din ise sonsuzluk hakkında bir arayış içindedir. Felsefe sonsuz olanı ifade etmede kavramları, din ise sembolleri kullanmaktadır.
Din Nedir?
Yeryüzünde geçmişte var olmuş ve günümüzde de var olan birçok dini inanış vardır. Bu inanışların kimisi birbirleriyle ortak özellikler gösterirken, kimisi tamamen özgündür ve kendi inanç sistemini yaratmıştır. Bu bağlamda felsefi anlamda dinin ortak, net ve kesin bir tanımının yapılması güçtür. Bu sebeple din hakkında farklı tanımlar yapılabilmektedir. Örneğin bir psikolog, dini yaşanan bir tecrübe; bir sosyoloğa ise toplumsal bir kurum olarak tanımlayabilmektedir.Türk Dil Kurumu, din kavramını 3 farklı şekilde tanımlamaktadır:
- Din; bir tanrıya, doğaüstü güçlere, eşitli kutsal varlıklara inanmayı ve onlara tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurumdur.
- Din, çeşitli inançları; kurallar, kurumlar, töreler ve semboller biçiminde toplayan bir düzendir.
- Din; inanılan ve çok bağlanılan düşünce, inanç, ülkü ve kültlerdir.
DİNE FELSEFİ AÇIDAN BAKIŞ
Felsefe dini konu edinirken onun üzerine eleştirel, akılcı ve bütüncül bir bakış sergiler. Dinin felsefi temellendirmesinde dinin temel iddiaları hakkında rasyonel (akılcı), objektif, kapsamlı ve tutarlı bir tarzda düşünülmesi gerekmektedir.- Felsefe dine rasyonel açıdan bakmalıdır. Yani dinin ana iddialarını akla dayalı olarak açıklamalıdır.
- Felsefe dini temellendirirken konuyu olabildiğince kapsamlı ele almalıdır. Yani dinin temel iddialarını açıklamaya çalışırken tek taraflı yaklaşım sergilemeyip karşıt görüşlere de yer vermesi gerekir. Mesela; Tanrı’nın varlığı sorununa “Tanrı vardır” diyen teizm görüşünün yanında “Tanrı yoktur.” diyen “ateizm” veya “Tanrı bilinemez.” diyen agnostisizm görüşlerine de yer vermesi.
- Felsefenin dine bakışı tutarlı olmak zorundadır. Tutarlılık ileri sürülen bir düşüncenin kendi içinde çelişkisiz olması demektir.
- Felsefe dini temellendirirken, nesnel (objektif) olmak zorundadır. Yani taraf tutmaması gerekir.
DİN FELSEFESİNİN TEMEL PROBLEMLERİ NELERDİR?
- Metafizik ve kozmolojik problemler: Tanrı’nın varlığı ve bu konuyla ilgili lehte ya da aleyhte ortaya sürülen akli deliller, evrenin yaratılışı, insanın evren içindeki yeri ve önemi, vahyin imkanı, ölümden sonra hayat ve ruhun ölümsüzlüğü…
- Epistemolojik problemler: Evrenle ilgili bilgilerimizden tanrının bilinmesine gitme çabalarının epistemolojik değeri, bir bilgi kaynağı olarak vahiy ve dini tecrübe, inanma, bilme, şüphe etme, zan, yakin ve benzeri kavramların epistemolojik tahlil ve tenkidi, temel dini hükümlerin doğrulanması ve yanlışlanması…
- Dini hükümlerin dil ve mantık açısından eleştiri ve incelenmesi, din dilinin mantık açısından durumunun belirlenmesi…
- Dinin ahlak, sanat ve ilimle olan ilişkileri, bütün insan tecrübelerinin organik bir bütünlüğe kavuşturulması ve yeni dini düşünme sisteminin oluşturulması çabaları…
- Dinsel simgeselliğin anlamı ve önemi…