E
Eqe
Guest
Afyon Zafer Anıtı (Merkez)
Cumhuriyet Meydanı’nda Afyon'un simgesi olan anıt devrin önemli heykeltıraşlarından Krippel'in (1883-1945) 1934-1936 da yaptığı eseridir. 27 Ağustos 1922 tarihinde Kurtuluş Savaşı’nda Afyon’un Yunan saldırısından kurtarılışını sembolize eden tunçtan bir anıttır.
Anıt yeşil porfir bir platform üzerinde, yine porfirden dikdörtgen bir kaidenin taşıdığı iki çıplak insan figüründen meydana gelen bir kompozsiyondur. Kaidenin uzun kenarlarında çerçeveler içinde rölyef halinde işlenmiş Kurtuluş Savaşı’nı simgeleyen figürler yer alır. Kaidenin ön yüzünde Atatürk’ün portresi, sol yönünde de Atatürk, İnönü ve Fevzi Çakmak’ın harita üzerinde Başkumandanlık Savaşı’nı planlarken yapmış oldukları hazırlıkları, arka yüzünde de askerin taşıdığı sancağı işgalden kurtulan halkın öpmesi, sağında da Mehmetcik’in süngü taarruzu kabartmalar halinde tasvir edilmiştir.
Kaide üzerindeki heykeller normal insan boyutlarından daha büyük ve hareketler son derece canlıdır. İşgalcileri sembolize eden ve yerde yatan figürün büyük bir çaresizlikle aşağı sarkmış olan başındaki ıstıraplı yüz ifadesi ve bitkin vücudu yenilgiyi göstermektedir. Ayaktaki figürün yüzünde ise büyük bir hiddet ifadesi vardır. Gerilmiş adaleleri, şişmiş boyun damarları, yukarı kalkmış kolları, biri yumruk şeklinde sıkılmış, diğer bir şeyi parçalayacakmış gibi açılmış elleri ile ayakları altında yatan figüre yukarıdan bakarak adeta ezmektedir.
Atatürk 1937 deki Afyon ziyaretinde, anıt hakkında "Büyük Zaferi en iyi anlatan anıt" diyerek beğenisini dile getirmiştir.
Zaman içerisinde heykelin üzerinde meydana gelen oksitlenme ve deformasyon, geçtiğimiz yıl içerisinde Afyon Belediyesince 7 milyar TL. harcanarak temizlenmiştir. Bu çalışma Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğünün koordinasyonunda gerçekleşmiş olup, konservasyon uzmanlarının çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir.
Zafertepe Anıtı
Kütahya-Afyon karayolunda ,Afyon’a 60 km. kala "Abideler Sapağı" levhasından itibaren 29 km. sonra 1181 rakımlı tepededir. 1964 de 220 sayılı yasa ile inşaatına başlanmış ve 1968 de tamamlanıp ziyarete açılmıştır.
30 Ağustos 1922 günü Atatürk Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak,Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü ile beraber Afyon’dan Çalköy-Zafertepe’ye gelir ve saat 14.00 den itibaren Dumlupınar Meydan Muharebesini buradan idare eder. Çalköy-Allıköy,Yerköy,Adatepe arasındaki bu dar bölgeyi 5 Yunan Tümeni ve 2.inci Kolordu karargahıyla onlara bağlı birliklerle ordunun bütün top ve donanimı ile doldurmuştur.
Bu arada en önemli mevkilerden biri Çalköy’dür. Atatürk Çalköyde koşullanmış olan Yunan askerlerinden tepenin alınması emrini 57 nci Tümen Komutanı Albay Reşat Çiğiltepe’ye vermiştir. Birliğin belirli zamanda tepeyi alınamaması üzerine verdiği sözü yerine getiremediğinden dolayı Albay Reşat Bey orada intihar eder. Onun ölümü asker üzerinde büyük bir etki yapar ve yarım saat sonra tepe alınır. Atatürk buradaki birlikle savaşın durumu için telefon bağlantısı kurduğunda Albay Reşat Bey’i ister, "Paşam Çiğiltepe’yi aldık fakat Albay Reşat Bey yarım saat evvel size söz verdiği zamanda burayı alamadığı için tabancası ile intihar etti" cevabını alınca üzüntüsünden telefonu elinden düşürür. Soyadı kanunu çıkınca da bizzat kendisi aileye Çiğiltepe soyadını vermiştir.
Yunan ordusunun hezimeti bütün donanımlarını savaş alanında bırakarak kaçmalarını tepeden dürbünle izleyen Atatürk Kurtuluş Savaşının başından beri belki de ilk defa tüm duygularını dışa vurarak , Karargahını İzmirde tutan Yunan Orduları Komutanı Hacı Anesti için şöyle bağırır: "Hacı Anesti gel de ordularını kurtar". Hacı Anesti Lozan Antlaşmasından sonra Yunan Hükümeti tarafından askeri mahkemeye verilmiş ve savaştaki başarısızlığı ile suçlu bulunup Atina’da kurşuna dizilmiştir.
31 Agustos 1922 günü Atatürk Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü ile birlikte Yunanlıların çekilirken yakıp yıktığı Çalköy kasabasına gelirler ve orada henüz yangının dumanları tüten bir evin avlusunda buldukları kırık bir kağnı arabasını masa gibi kullanarak durum muhakemesinde bulunurlar ve İzmir’e doğru kaçan düşmanı kovalama kararı alarak tarihimizdeki şu meşhur komutu verir: "Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri"
Atatürk zaferden iki sene sonra Çalköy’de verdiği nutukta savaş meydanında gördüğü manzarayı şöyle anlatmaktadır:
" Muharebe meydanını dolaştığım zaman ordumuzun kazandığı zaferin büyüklüğü ve buna karşılık düşman ordusunun duçar edildiği felaketin dehşeti beni çok duygulandırdı,o karşıki sırtların gerisindeki bütün vadiler,dereler,korunak ve açık yerler ,bırakılmış toplarla,otomobillerle sayısız donanım ve gereçlerle ve bütün bu kalıntılar arasında yığınlar teşkil eden ölülerle,toplanıp,karargahımıza sevk edilen sürü-sürü esir kafileleri hakikaten bir kıyamet gününü hatırlatıyordu."
Kurtuluş Savaşının sembolize eden bu anıt taş kaplamalı üçgen bloklardan meydana gelmiştir. Değişik yönlere bakan bu üçgen bloklar Ulusumuza karşı olan milletlerin bize karşı gösterdikleri haksızlığa karşı yaptıkları feveranı,iç ve dıştaki düşman kuvvetlerinin mukabil hareketlerini,iç isyanları,çete harplerini,düşman istilâsını,Büyük Millet Meclisinin kuruluşunu ve çeşitli müdahalelerden sonra milletin tek vücut halinde kazandığı 30 Ağustos Zaferini canlandırır ve gelecek nesillere Türk Milletini iç ve dışta meydana gelebilecek kötü tesirlere karşı birleşilirse zafere gidebileceğini sembolize eder. Bir kompleks şeklinde düzenlenmiş olan bu mekân, tepenin hemen eteğinde bir müze, anma günlerinde yapılacak töreni seyretmek için anfi şeklinde düzenlenmiş bir tribün,merasim pisti gazino,su deposu,çeşmeler,muhafız kıtası için gerekli binaları kapsayan 200 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır.
Çiğiltepe Şehitliği
Çiğiltepe’de şehit olanların anısına sembolik olarak 1996 da yapılmıştır. Şehitliğin girişinde intihar eden Albay Reşat Çiğiltepe’nin bronz bir büstü ile kitabe vardır. Kitabede şunlar yazılıdır:
57 nci Tümen Komutanı
Albay Reşat Çiğiltepe
(1879-1922)
İstanbul’da doğdu. Ziya Paşa’nın oğludur. Trablusgarp,Balkan,Çanakkale ve Birinci Dünya Savaşlarına katıldı. Askeri mahkeme üyeliği yaptı. Milli Mücadeleye katılmak üzere İnibolu’dan Anadolu’ya geçti. İnönü ve Sakarya savaşlarına katıldı. Büyük Taaruz’da Yarbay idi. 27 Ağustos 1922 günü Çiğiltepe’ye emredilen saatte hedefine varamaması nedeniyle intihar etmiştir. Sandıklı’da gömülüdür. Mecidi nişanları,gümüş muharebe liyakat ,Tahlisiye,Alman,Avusturya-Macaristan Harp madalyaları ve İstiklâl madalyası ile ödüllendirilmiştir.
Ruhu şad olsun. Türk ulusunun minnet ve şükranlarını sunuyoruz.
Etrafı mermer korkuluklar ile çevrili bu şehitliğin içinde çimenle kaplı yerde küçük mermer plaketlere burada şehit düşenlerin isimlerinin yazılı olduğu makam mezarları vardır.
Bu makam mezarlığının başında da mermerden şu kitabe yer almaktadır:
BÜYÜK TAARUZ ŞEHİTLİĞİNDE
26-29 AĞUSTOS 1922 GÜNLERİ
MUKADDES VATAN TOPRAKLARI İÇİN
ŞEHİT DÜŞEN YÜCE KAHRAMANLAR
YATMAKTADIR.
Buradaki diğer bir mermer kitabede ise şunlar yazılıdır:
"Afyonkarahisar,Dumlupınar Meydan Muharebesi ve onun son devresi olan 30 Ağustos Muharebesi Türk Tarihi’nin en önemli bir dönüm noktasını tekil eder.
Hiç şüphe etmemelidir ki yeni Türk devletinin genç Türk Cumhuriyetinin temeli burada sağlamlaştırıldı. Ebedi hayatı burada taçlandırıldı. Bu sahada akan Türk kanları ,bu semada uçan şehit ruhları Devlet ve Cumhuriyetimizin ebedi koruyucularıdır. Bu büyük Meydan Savaşında şehit düşen evlatlarımızı rahmet minnet ve şükranla anıyorum.
GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
30 Ağustos 1924
2004 yılında Afyon Valiliğince çevre düzenlenmesi ve etrafın ağaçlandırma çalışması yapılmıştır. Yine Şehitliğe giden Afyon-Antalya yolu üzerindeki ayırım noktasından itibaren 10 km. lik yol asfaltlanmıştır.
Dumlupınar Şehitliği
Kütahya-Afyon karayolundan, Afyon’a 60 km. kala Âbideler sapağına girildikten 41 km. sonra Şehitlik ve âbide karşımıza çıkar. Kütahya ili Dumlupınar ilçesi sınırları içerisindeki Cafer Gazi Tepesindeki bu anıt ve şehitlik,cephede ve cephe gerisinde verilen 137 000 şehidimizin anısına, 26.08.1992’de Büyük Taaruzun 70 inci yıldönümünde, Kültür Bakanlığınca yaptırılıp ziyaret
açılmıştır. Bu kompleks girişten itibaren şadırvan,namazgah, Atatürk İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak’ın üçlü anıtı,Milis Anıtı,500 kişilik şehit mezarları ve kitabeleri,baba-oğul anıtı ile tepenin üzerindeki Mehmetçik anıtından meydana gelmiştir.
Şehitliğin kapısından girince mermer bir platform üzerinde Atatürk ortada,sağında Fevzi Çakmak solunda ise İsmet İnönü’den meydana gelen bronzdan yapılmış olan üçlü heykel grubu gelmektedir. Atütürk’ün boynunda dürbün sol elinde ise bir baston vardır. Sağ elini ileriye doğru uzatmış bir şekilde durmaktadır. Her üçü de Kurtuluş Savaşında giydikleri tarzda asker üniformalı olup başlarında kalpak vardır.
Kurtuluş Savaşında savaşan Türk halkını temsil eden bu "Milis Anıtı" mermer bir kaide üzerinde bronzdan yapılmış üçlü bir heykel grubudur. Önde ortada diğerlerine göre biraz daha ileriye çıkmış olan genç bir milis omuzunda fişeklik ve sağ elinde tuttuğu bir tüfek ile canlandırılmıştır. Sağında biraz arkasında kucağında çocuğu ile genç bir kadin kurtuluş savaşındaki çocuğunu arkasına bağlayıp cepheye mermi taşıyan cefakar Türk kadınını sembolize eder. Sol tarafta ise yine biraz geride yaşlı,sakallı başı kalpaklı ,yarı asker giyimli bir erkek sol kolunu ileriye doğru uzatarak parmağı ile ileriyi işaret etmekte olup Kurtuluş Savaşının genç-yaşlı demeden topyekün bir mücadele olduğunu gösterir.
Kaidenin altındaki mermer kitabede Mehmet Akif’in şu dizeleri yazılıdır:
"Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım
Kükremiş sel gibiyim bendimi çiğner aşarım
Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım"
Tepedeki Mehmetçik Anıtına giden merdiven basamaklarının sağında ise bir trajediyi canlandıran "Şehit Baba-Oğul Anıtı" vardır. 1912 yılında oğlu Mehmet 8 yaşında iken askere giden Çetmili Kara Ali Çavuş’un hikayesini anlatır. Balkan Savaşına giden Ali Çavuş sırasıyla Galiçya,Hicaz,Yemen ve Kafkasya’da cepheden cepheye koşarak 11 yıl köyünden ve ailesinden uzak kalmıştır. Milli Mücadele başlayınca da doğu cephesinden Kurtuluş Savaşına koşmuştur. Dumlupınar’da Başkomutanlık Meydan Savaşında 19 yaşındaki Alay Sancaktarı Mehmet Onbaşı ile karşılaşır. Mehmet Onbaşı onun 11 yıl önce köyünde bıraktığı oğludur. Baba- oğul’un sevinci çok kısa sürer,31 Ağustos günü Kara Ali Çavuş oğlunun kolları arasında şehit olur. Oğlu Mehmet ise 9 Eylül’de İzmir’e giren birliğin başında şehit düşer. Bronzdan yapılmış bu ikili heykel de genç oğul şehit babasını kucağında taşımaktadır. Anıtın altındaki mermer kitabede ise bu hikaye anlatıldıktan sonra "Yüce kahramanları minnet ve şükranla anıyoruz" denilmektedir.
Şehitliğin kapısından girince tam karşıdaki mermer merdivenlerle çıkılan tepeciğin üzerinde mermer bir kaide üzerinde bronzdan yapılmış, elinde süngüsü ile bu savaşta şehit olan isimleri bilinmeyen askerlerimizi temsil eden "Mehmetçik Anıtı" bulunmaktadır.
Şehitliğin giriş kapısı ile Mehmetçik Anıtına çıkan merdivenlerin arasındaki geniş çimenlik sahada isimleri tesbit edilebilen şehitlerimizin mermerden yapılmış sembolik mezarları bulunmaktadır.
Şehitlikteki kitabelerden en önemlisi de Atatürk’ün sözlerini ihtiva edenidir. Mermer üzerine yazılı olan bu kitabe şu sözler yazılıdır:
"26 Ağustos 1922 Afyonkarahisar Dumlupınar Meydan Muharebesi ve onun son devresi olan 30 Ağustos Muharebesi Türk tarihinin en önemli bir dönüm noktasını teşkil eder. Hiç şüphe etmemelidir ki yeni Türk Devletinin ve genç Türk Cumhuriyetinin temeli burada sağlamlaştırıldı. Ebedi hayatı burada taçlandırıldı. Bu sahada akan Türk kanları bu semada uçan Şehit ruhları Devlet ve Cumhuriyetimizin ebedi koruyucularıdır. Bu büyük Meydan Savaşında Şehit düşen evlatlarımızı rahmetle minnet ve şükranla anıyorum.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk"
Yüzbaşı Ağah Efendi (Kurtkaya) Şehitliği
Afyonkarahisar-Büyük Kalecik Kasabasında Kocatepe’ye tek geçit olan Kurtkaya mevkiindedir.
Savaşta Kocatepe Karargâhını korumakla görevlendirilen 150 kişilik askeri birlik Kalecik Köyü Kurtkayası mevkiinde mevzilemişlerdi. Şuhut istikametinden 24 Ağustos 1922 akşamı gizlice gelen askerler 25 Ağustos sabahı Büyük Taaruz emriyle harekete geçmiş ve Yunan kuvvetleri Baş komutanı Hacı Anesti General Trikopis’in buraya yardımcı kuvvet gönderilmesi isteğini reddederek "Ben o mevzileri gezdim Türkler o tel örgüleri değil aşmak asla yanına bile yaklaşamazlar" dediği tel örgülerini bir anda aşarak Yunan tümeniyle savaşa başlamıştır.
26 Ağustos 1922 günü öğleden sonra düşmanı Afyon istikametinde kaçırmayı başaran Bayburtlu Yüzbaşı Ağâh ve Sinop’lu Üsteğmen Hulusi Feyzullah 100 kadar askerle birlikte bu mevkide şehit düşmüşlerdir.
Büyük Taaruz’un ilk şehitlerinden olan bu kahramanlar için 1972 de Kültür Bakanlığınca burada sembolik olarak yapılmıştır. 1993 de burası genişletilmiş ,büyük bir anıt,tören alanı ve geçiş yolları yapılmış olup bu yeni düzenlemenin açılışını Fikri Sağlar yapmıştır. 2004 yılında burası yeniden restore edilmiştir.
Yüzbaşı Ağâh Efendi ile Üsteğmen Feyzullah Efendi’nin mezarları mermerden basamaklarla çıkılan Selçuklu tarzı kemerleri olan açık türbe şeklinde yapılmıştır. Mezarların üzerleri ise yine Selçuklu mimari tarzı bir kubbe ile kapatılmıştır.
Yüzbaşı Ağâh’ın mezar kitabesinde şu sözler yazılıdır:
"Büyük Taaruz 26 Ağustos 1922 günü sabah 04.30 da başlamış ve iki saat içinde düşmanın bütün tel örgüleri parçalanarak gün doğmadan zaferin ilk ışıkları Anadolu’yu parlatmaya başlamıştır. Başkumandanlık Kararğâhı’nın bulunduğu Kocatepe’ye tek geçit yeri olan Kalecik ve Kurtkaya Bölgeleri Türk ordusu için çok önemli idi ve düşmandan bir an önce alınması ve düşmanın yok edilmesi görevi 12. Tümen 36. Alay 6.Bölük Komutanı 24 yaşındaki Bayburtlu Yüzbaşı Ağâh’a verildi. Yz. Ağâh,emrindeki 150 Mehmetçik ve Sinoplu Üsteğmen Feyzullah ile beraber 2500 kişilik düşman tümenine saldırarak büyük bir savaşa başladı. 26 Ağustos öğleden sonra başlayan çarpışmalar 27 Ağustos öğlene kadar sürdü. Düşmanın içine kadar dalan Yzb.Ağâh onlara ağır kayıplar verdirerek batı istikametine kaçmalarını sağladı. Büyük bir takviye alan düşman birliği ile çarpışırken Yzb. Ağâh 100 Mehmetçik ve Üsteğmen Feyzullah ile birlikte şehit düştü. Geriye kalan 50 Mehmetçik ve gelen takviye kuvvetlerimizle düşman bu vadi içinde tamamen yok edildi. Kahraman Yüzbaşı Ağâh Efendi ve arkadaslarını minnetle anıyoruz. Ruhları şâd olsun."
Şehitliğin girişinde sol tarafta yüksek bir mermer kaide üzerinde bronzdan yapılmış sol elindeki sünğüsünü ileriye doğru uzatan Mehmetçik heykeli vardır. Mehmetçiğin ayakları arasında yerde düşman askerleri yatmaktadır.
Yıldırım Kemal Şehitliği
Afyonkarahisar’ın Sincanlı İlçesine bağlı Yıldırım Köyünde Tren İstasyonu binasının yanındadır. Bu köyün eski adı Küçükköy iken Yıldırım Kemal’den ötürü "Yıldırım" ismini almıştır. Süvari Üsteğmeni olan Kemal 57 inci Tümen ile Denizli,Çal,Afyon ve Sakarya Muharebelerine katılmış ve çok büyük yararlılıklar göstermiştir. Katıldığı son muharebede yaralanan bu şehidimiz tedavi görmekte olduğu Konya’daki hastahaneden Büyük Taaruzun başlayacağı haberini alınca iyileşmeyi beklemeden ve doktorların onayını almadan kaçmış ve Fahrettin Altay Paşa’nın bulunduğu cepheye gelmiş,paşa onu o sırada Küçükköy Tren İstasyonundaki Yunan birliklerini ortadan kaldırmak için savaşmakta olan İkinci Tümene bağlı olan 2.inci Alayına göndermiştir.
Burada istasyonu müdafaa etmekte olan Yunan piyadelerine ,birliği ile hücum ederek Küçükköy gibi Afyon bölgesindeki Yunan kuvvetlerinin İzmir’e ulaşması ve haberleşmesini sağlayacak olan önemli bir staratejik bölgeyi düşmandan temizlemiştir. En büyük arzusu mensup olduğu Süvari birliğinin başında İzmir’e girmek olan Yıldırım Kemal (1898-1922),Ayaşlı Rauf ,İstanbullu Selâhattin,Bayramiçli Lütfi ve Kırklarelili Azmi efendi ismindeki dört subay ve 30 erle birlikte şehit düşmüştür.
Topluca gömülen şehitlerin mezar ve anıtları 1966 da bugünkü biçiminde tanzim edilmiş 1996 da da yeni düzenlemeler yapılmıştır. Yıldırım Kemal’in mezarı mermer kare bir kaide üzerinde bir obelisk biçimindedir. Hayat hikayesi ise obeliskin üzerinde eski yazı ile yazılıdır. Kaide de ise şu ibare vardır:
" Bu taş 26-27 Ağustos 1922 Muharebesinde Yunan ordusunun hatt-ı ric’atini kesen Türk Süvari kolordusunun bu civarda verdiği şehitler namına dikilmiştir. Kendilerine Cenâb-ı Hakk’ın rahmeti niyaz olunur."
Bu ibareden sonra burada şehit düşen subay ve erlerin isimleri yazılıdır.
Üç Tepeler Şehitliği (Büyük Aslıhanlar Şehitliği)
Dumlupınar’a 15 km.lik bir mesafededir. Büyük Aslıhanlar köyünün hemen batısındadır. Şehitlik obelisk şeklinde mermer bir kaide üzerindeki dikilitaş ,kitabe ve mezarlardan meydana gelmiş olup 1995 de düzenlenip 30 Ağustosda Kütahya , Afyon Valileri,Garnizon ve Kuvvet Komutanları ile bölgenin diğer idari amirleri ve kalabalık bir vatandaş kitlesinin bulunduğu merasimle Afyon Milletvekili ve Maliye Bakanı İsmet Atila tarafından ziyarete açılmıştır.
30 Ağustos 1922 de Başkomutanlık Meydan Muharebesinde,Büyük Aslıhanlar köyünde şehit düşen Elazığlı Binbaşı Hacı Ömeroğlu Yusuf Ziya.Diyarbakırlı Üsteğen Mehmet oğlu Ahmet, Urfalı Teğmen Halil, İbrahimoğlu Mustafa Hilmi isimli subaylarla beraber 42 Mehmetçiğin makam mezarları bulunmaktadır.
Ayazin taşından yapılmış olan obelisk şeklindeki dikilitaşın tepesinde bir ay yıldız, kaideye yakın yerinde obeliski çepeçevre saran bir ithaf kitabesi vardır. Bu kitabede "Aziz Şehitlerimiz vatan size minnettardır ruhunuz şâd olsun" yazılıdır.
Giresunlular Alay Şehitliği
Afyon’un İncehisar-Doğanlar köyünde,Dede sivrisi tepesinin 1.5 km. kuzeybatısındadır.Burada, Kurtuluş Savaşında Sivri Tepe’yi düşmandan geri almak için hücum eden 47.inci Giresunlu Gönüllüler alayından şehit olan 14 kişinin mezarı bulunmaktadır.
Şehitliği burada savaşan Giresunlu Ahmet Halis Asal (R.1318-M.1977) yanında şehit düşen arkadaşları için 1967 de yaptırmıştır. Daha sonra bu şehitlikte çevre duvarı,mermer bir anıt gibi bir takım düzenlemeler de yapılmıştır. Ondört mezar dikdörtgen sanduka şeklinde mermerden yapılmış olup baş kısımlarındaki ay-yıldız’ın altında isimleri yazılıdır. Ayak uçlarında ise yuvarlak birer suluk vardır. Üstleri toprak örtülü olup çimlendirilmiştir. Şehitliği yaptıran Halis Asal ölümünden sonra vasiyeti üzerine kendisi de buraya gömülmüştür.
Şehitlikte yatanların isimleri Halis Asal tarafından verilmiştir: 1- Sayca Köyü Hasip Hasan oğullarından 1314 doğumlu Ahmet oğlu Dursun 2- Görele/Daylı köyünden Veli oğullarından 1311 doğumlu Mustafa oğlu Yusuf 3- Keşap/Küçükgeriş Köyünden Yusuf oğullarından 1303 doğumlu Emin oğlu Yusuf 4- Keşap/Karabulduk köyünden Çiran oğullarından 1315 doğumlu Şükrü oğlu İbrahim 5- Dereli/Yavuz Kemal Hapan köyünden Türkmenoğullarından 1314 doğumlu Yusuf oğlu Osman 6- Bulancak /Ucallı Mahallesinden Derviş oğullarından 1314 doğumlu Hüseyin oğlu Niyazi 7- Keşap-Halkalı köyünden Alaşalvar oğullarından 1317 doğumlu Salih oğlu Abdullah 8- Hamurlu Köyü Tumbat oğullarından 1309 doğumlu Ahmet oğlu Osman 9- Tatlılı Köyünden Durmuş oğullarından 1316 doğumlu Hüseyin oğlu Nazım 10- Boz Tekke Köyü Karslı oğullarından 1315 doğumlu Ali oğlu Hasan 11- Çukur Köjyü Sipahi oğullarından 1317 doğumlu Mehmet oğlu Necip 12- Alınyoma/Balâ köyü Hallaç oğullarından 1317 doğumlu Osman oğlu Hüseyin 13- Kemaliye Köyü Eski oğullarından 1315 doğumlu Ahmet oğlu Mustafa 14- Çiçekli Köyü Topçu oğullarından 1316 doğumlu İlyas oğlu Rasim.
Anıtkaya Şehitliği
Afyonkarahisar’ın Anıtkaya Kasabasındaki bu şehitlik burada savaşan 13.üncü Alay’ın şehitleri için yapılmış olup 1972 de yenilenmiştir.
Bu şehitlikte 12 Subay ve 6 er yatmaktadır. 13.üncü alaydan şehit olan subay ve erlerimiz : Şemdinlili Binbaşı Galip Bey,Rizeli Yüzbaşı Hasan Hüseyin, Mersinli Teğmen İshak,Mersinli Asteğmen Atıf, Ilgınlı Er Halil Ömer,Konyalı Er Mehmet Sait,Karacasulu Er Galip Mustafa. 20.inci Alaydan şehit olan subay ve erlerimiz ise: Batumlu Üsteğmen Ahmet Nidai,Silifkeli Asteğmen Hüseyin,Antalyalı Er Mehmet Köse,Aksaraydan Er Mehmet Durmuş’dur. Ruhları şâd olsun.
Şehitlik 1972 de bugünkü haliyle düzenlenmiştir. Üç basamaklı mermer bir kaide üzerinde yükselen obelisk biçimindeki taşın dört yüzünde de kartuşlar içinde eski yazı ile şehitlerin isimleri yazılıdır. Bu anıtın sağ tarafında ise yine mermer üzerine yazılı olan şu kitabeler vardır:
" Anıtkaya (Eğret) Kurtuluş Savaşımızı eşsiz bir zaferle düğümleyen Kocatepe’den gürleyerek ve coşarak bir sel gibi bu topraklardan Akdenize akıp giden Büyük Taaruzda yoğun düşman kuvvetlerinin içine baskınla dalan ve boğaz boğaza amansız savaşlarla büyük zafer yaratıcıları ve bu uğurda vatanları,onurları ve yurttaşları için canlarını feda eden,sayısız kahramanların şehitliğidir" 28 Ağustos 1972 B.ALPAKAN
Diğer bir kitabede ise şu sözler yazılmıştır:
" 28 Ağustos 1922 Muharebesinde düşman hattı ricatini keserek arkalarından taaruz eden Türk Süvari Kolordusunun bu civarda verdiği şehitler adına dikilmiştir. Kendilerine Cenab-ı Hakk’ın rahmeti niyaz olunur."
Şuhut Şehitliği
Afyon’un Şuhut İlçesinin merkezindedir. 26 Ağustos’da başlayan Büyük Taaruz’da cephe gerisindeki seyyar hastahane Şuhut’daki Büyük Caminin içinde kurulmuştu. Bu geçici hastahane ve cephede şehit olanlar Demirciler Çarşısı civarındaki mezarlığa defnedilmişlerdi. Daha sonra şimdiki Şehitlik düzenlenmiş ve buraya topluca nakil yapılmıştır.
Çok sade olarak düzenlenmiş bu şehitlik oldukça geniş bir alanı kaplamaktadır. İçerideki mermer kaide üzerinde yükselen obelisk biçimindeki anıtın üzerinde " Kurtuluş Savaşının Aziz Şehitleri 1922" yazılıdır. Burada yatan şehitlerimizin çok büyük bir kısmının kimliği bilinmemektedir.
Bolvadin Kurtuluş Savaşı Şehitliği
Afyon’un Bolvadin ve çevresinde şehit olanlar İlçedeki Mezarlığa defnedilmişlerdir. Birçok isimsiz kahramanın anısına ilçede yeni sembolik olarak yeni bir şehitlik yapılmıştır. Burada İstiklâl Şehitler abidesi ile sembolik mezarlar yer almaktadır. Ortada mermerden yapılmış dikilitaş şeklindeki abidenin üzerinde Kurtuluş Savaşında Şehit düşenler için yaptırıldığını yazan bir plaket vardır.
Büyük Taaruz Şehitliği
Şehitlik,Afyon’a 16 km. uzaklıktaki Işık Tepe (Sarıkız)’nin üzerinde olup Antalya,İzmir Karayollarının kavşağının çok geniş bir bölümünden görülmektedir. 26-29 Ağustos 1922 de Dumlupınar ile Afyon arasında yapılan Yıldırım Savaşlarında şehit düşen 275 Subay ve 2150 Mehmetçiğin anısına sembolik olarak 1993 de Kültür Bakanlığı ve Afyon Valiliğinin ortak çalışması ile yapılmıştır.
Şehitlik yeri olarak da savaşın en yoğun olarak geçtiği Sincanlı ovasının başlangıcı olan Afyon-Antalya-İzmir Karayolu kavşağının bulunduğu Işıktepe seçilmiştir. 3000 metre karelik bir alanı kapsayan şehitliğin giriş bölümünde solda namazgah, sağda şadırvan, girişin tam karşısında ise Mermerden yapılmış sekizgen kaide üzerinde ,tepeyi sembolize eden toprak ve kaya parçalarının üzerinde gösterilmiş bronzdan Atatürk’ün Kocatepedeki düşünceli duruşunu gösteren Anıtı vardır. Bu anıt kaidesiyle birlikte 18 metre yüksekliğindedir. Alttaki mermerden sekizgen kaidenin her cephesine Büyük Taaruza katılan komutanların isimleri yazılıdır :
Fevzi Çakmak, İsmet İnönü, Sakallı Nurettin Paşa, Dördüncü Kolordu komutanı Kemalettin Sami Paşa, Beşinci Süvari Kolordu komutanı Fahrettin Altay, Batı cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz. Liste Albay ve Yarbayların isimleri ile devam eder. Kaidenin diğer yüzlerinde ise Atatürk’ün bu savaşta verdiği emir ve direktiflerden bazı parçalar yazılıdır.
Anıtın her iki tarafında da savaş sahnelerini canlandıran 45 metrekarelik iki büyük rölyef vardır. Şehitliğin giriş kapısı 8 m. yükseklikte sivri kemerlidir. Kapı ile Atatürk Anıtı arasındaki kısımda , şehit olan 500 er ve 100 subayın künyelerini içeren temsili mezar taşları yapılmıştır.
Atatürk 26 Ağustos sabahı Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak,Batı Cepheleri Komutanı İsmet İnönü ve Birinci Ordu Komutanı Sakallı Nurettin Paşa ile savaşı yönetmek üzere Kocatepe’ye gelmişti. 4.30 da Topçu ateşi başladıktan iki saat sonra Birinci Süvari Tümeni Çayhisar’ı işgal etmiş,6.40 da Tınaztepe,Kalecik sivrisi alınmıştı. Çiğiltepe alındıktan sonra Yunan mevzilerinin arkadaki ikmal ile ilgileri kesilmiş ve yer yer çekilmeye başlamışlardır. Bu başarıları diğerleri de takip etmiş ve 30 Ağustos’da zafere ulaşılmıştır.
Yunan kuvvetleri terk ettikleri Uşak, Eskişehir, Aydın, Alaşehir, Turgutlu, Ahmetli, Salihli ve Manisa ile buradaki diğer kasaba ve köyleri Yunan Orduları Başkomutanı Hacı Anesti’nin emri ile yakmışlardır. Zaferden sonra esir alınan Yunan Komutanları Başkomutan vekili General Trikopis,İkinci Kolordu Komutanı Dighenis ve Albay Vandanis ile Kalinas Uşak’a Atatürk ve genel Kurmayının bulunduğu yere götürüldü. Onları ilk karşılayan Batı Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz Paşa,yanan köyleri ve yapılan mezalimi gördüğü için kendini tutamayarak şöyle bağırmıştır: "Sezleri muntazam ve asri bir ordunun zâbitleri diye mi,yoksa hunhar bir çetenin efrâdı olarak mı karşılayayım? bunda mütereddidim" Yunanlı komutanlar önce İsmet İnönü,Fevzi Çakmak,Nurettin Paşa ve Kemalettin Sami Paşa nın huzuruna getirildiklerinde,General Trikopis onların ellerini sıkmak istemişse de sadece hafifçe eğilmişler ve ellerini vermemişlerdir. Daha sonra Atatürk’ün huzuruna getirildiklerinde o,burada hiç kimsenin düşünmediğini yapar ve tutsak komutanları güler yüzle karşılar ve General Trikopis’in elini sıkarak "Oturun General,Yorulmuş olacaksınız" der. Daha sonra hep birlikte bir masanın etrafına otururlar ve Atatürk onlarla bir süre görüşerek savaş hakkında bazı sorular sorar. Görüşme bitince ayağı kalkan Atatürk Trikopis’e "Sizin için bir şey yapabilirmiyim" der,General de İstanbul’da bulunan eşine sağlığının yerinde olduğunun haberinin verilmesini rica eder, bunun üzerine Atatürk " Harb bir talih oyunudur General. Bazen en mahiri de yenilir. Siz vazifenizi yaptınız. Mes’uliyet tarihten geliyor. Müteessir olmayınız" diyerek görüşmeyi bitirir.
Güneye giden karayolunun kavşağına çok yakın bulunan bu Anıtı ve şehitlerimizi güneydeki tatilimize çıkarken en fazla yarım saatimizi alacak bir ziyaret ,onların döktüğü kanlar neticesinde bu günümüzü yaşadığımızdan hepimizin bir vefa borcudur.
Emirdağ Suvermez Şehitliği
Afyon’un Emirdağ ile Suvermez köyleri arasındaki Yarım Hatıl mevkiindedir. Küçük bir şehitlik olup kitabesinde "İstiklâl Savaşı Şehitleri" yazılıdır. İsmi tesbit edilebilen yalnızca bir tanesinin ismi yazılıdır o da "Niğde Aksaray’dan Er Ali oğlu Hasan 21 Ekim 1922" .
Emirdağ’ın Çatallı ve Tezköy ’de küçük birer şehitlik bulunmaktadır.
Afyonkarahisar Hava Şehitliği
Asrî Mezarlık içerisindeki bu şehitlik mezarlıkla birlikte 1933-1936 yıllarında yapılmıştır. Buraya Milli Mücadele’de ve daha sonra şehit olanlar gömülmüşlerdir. 24 Temmuz 1922 sabahı Akşehir karargahından havalanarak Afyon’un güneyine kesif uçuşu yapan Hava Üsteğmeni Cemalettin ve Teğmen Reşit Bahaeddin iki Yunan uçağının saldırısına uğramışlar ve hava çarpışmasında Yunan uçaklarını düşürmüşlerdir. Ancak bu arada cephaneleri kalmadığından takviye gelen iki Yunan uçağının açtığı ateş sonucu Gazlıgöl civarına düşerek şehit olmuşlardır.
Şehitler önce Kadınana Mezarlığına,Kesikbaş Sultan Türbesi yanına defnedilmiş,1936 da Asri Mezarlığa nakledilmişlerdir. Anıt mezarları,dikdörtgen gövde üzerine piramidal biçimde sarp kayalık ve onun da üzerinde kanatları açık uçan bir kartal işlenmiştir. Yanda ise kırık bir uçak pervane maketi vardır. Şehitliğin kaidesindeki kitabe şöyledir: "Afyonkarahisar Muharebesinde şehit olan Türk Teyyarecileri cenaze merasimi 25 Temmuz 1338. Kahraman Bahaeddin ve Cemaleddin Beyler Gazlıgöl civarında Yunanlılar tarafından teyyaresi sükut ettirilmek suretiyle şehit edilmişlerdir"
Bu şehitlikte 1939 dan itibaren günümüze kadar hayatlarını kaybeden diğer hava şehitlerimiz yatmaktadır.
Cumhuriyet Meydanı’nda Afyon'un simgesi olan anıt devrin önemli heykeltıraşlarından Krippel'in (1883-1945) 1934-1936 da yaptığı eseridir. 27 Ağustos 1922 tarihinde Kurtuluş Savaşı’nda Afyon’un Yunan saldırısından kurtarılışını sembolize eden tunçtan bir anıttır.
Anıt yeşil porfir bir platform üzerinde, yine porfirden dikdörtgen bir kaidenin taşıdığı iki çıplak insan figüründen meydana gelen bir kompozsiyondur. Kaidenin uzun kenarlarında çerçeveler içinde rölyef halinde işlenmiş Kurtuluş Savaşı’nı simgeleyen figürler yer alır. Kaidenin ön yüzünde Atatürk’ün portresi, sol yönünde de Atatürk, İnönü ve Fevzi Çakmak’ın harita üzerinde Başkumandanlık Savaşı’nı planlarken yapmış oldukları hazırlıkları, arka yüzünde de askerin taşıdığı sancağı işgalden kurtulan halkın öpmesi, sağında da Mehmetcik’in süngü taarruzu kabartmalar halinde tasvir edilmiştir.
Kaide üzerindeki heykeller normal insan boyutlarından daha büyük ve hareketler son derece canlıdır. İşgalcileri sembolize eden ve yerde yatan figürün büyük bir çaresizlikle aşağı sarkmış olan başındaki ıstıraplı yüz ifadesi ve bitkin vücudu yenilgiyi göstermektedir. Ayaktaki figürün yüzünde ise büyük bir hiddet ifadesi vardır. Gerilmiş adaleleri, şişmiş boyun damarları, yukarı kalkmış kolları, biri yumruk şeklinde sıkılmış, diğer bir şeyi parçalayacakmış gibi açılmış elleri ile ayakları altında yatan figüre yukarıdan bakarak adeta ezmektedir.
Atatürk 1937 deki Afyon ziyaretinde, anıt hakkında "Büyük Zaferi en iyi anlatan anıt" diyerek beğenisini dile getirmiştir.
Zaman içerisinde heykelin üzerinde meydana gelen oksitlenme ve deformasyon, geçtiğimiz yıl içerisinde Afyon Belediyesince 7 milyar TL. harcanarak temizlenmiştir. Bu çalışma Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğünün koordinasyonunda gerçekleşmiş olup, konservasyon uzmanlarının çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir.
Zafertepe Anıtı
Kütahya-Afyon karayolunda ,Afyon’a 60 km. kala "Abideler Sapağı" levhasından itibaren 29 km. sonra 1181 rakımlı tepededir. 1964 de 220 sayılı yasa ile inşaatına başlanmış ve 1968 de tamamlanıp ziyarete açılmıştır.
30 Ağustos 1922 günü Atatürk Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak,Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü ile beraber Afyon’dan Çalköy-Zafertepe’ye gelir ve saat 14.00 den itibaren Dumlupınar Meydan Muharebesini buradan idare eder. Çalköy-Allıköy,Yerköy,Adatepe arasındaki bu dar bölgeyi 5 Yunan Tümeni ve 2.inci Kolordu karargahıyla onlara bağlı birliklerle ordunun bütün top ve donanimı ile doldurmuştur.
Bu arada en önemli mevkilerden biri Çalköy’dür. Atatürk Çalköyde koşullanmış olan Yunan askerlerinden tepenin alınması emrini 57 nci Tümen Komutanı Albay Reşat Çiğiltepe’ye vermiştir. Birliğin belirli zamanda tepeyi alınamaması üzerine verdiği sözü yerine getiremediğinden dolayı Albay Reşat Bey orada intihar eder. Onun ölümü asker üzerinde büyük bir etki yapar ve yarım saat sonra tepe alınır. Atatürk buradaki birlikle savaşın durumu için telefon bağlantısı kurduğunda Albay Reşat Bey’i ister, "Paşam Çiğiltepe’yi aldık fakat Albay Reşat Bey yarım saat evvel size söz verdiği zamanda burayı alamadığı için tabancası ile intihar etti" cevabını alınca üzüntüsünden telefonu elinden düşürür. Soyadı kanunu çıkınca da bizzat kendisi aileye Çiğiltepe soyadını vermiştir.
Yunan ordusunun hezimeti bütün donanımlarını savaş alanında bırakarak kaçmalarını tepeden dürbünle izleyen Atatürk Kurtuluş Savaşının başından beri belki de ilk defa tüm duygularını dışa vurarak , Karargahını İzmirde tutan Yunan Orduları Komutanı Hacı Anesti için şöyle bağırır: "Hacı Anesti gel de ordularını kurtar". Hacı Anesti Lozan Antlaşmasından sonra Yunan Hükümeti tarafından askeri mahkemeye verilmiş ve savaştaki başarısızlığı ile suçlu bulunup Atina’da kurşuna dizilmiştir.
31 Agustos 1922 günü Atatürk Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü ile birlikte Yunanlıların çekilirken yakıp yıktığı Çalköy kasabasına gelirler ve orada henüz yangının dumanları tüten bir evin avlusunda buldukları kırık bir kağnı arabasını masa gibi kullanarak durum muhakemesinde bulunurlar ve İzmir’e doğru kaçan düşmanı kovalama kararı alarak tarihimizdeki şu meşhur komutu verir: "Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri"
Atatürk zaferden iki sene sonra Çalköy’de verdiği nutukta savaş meydanında gördüğü manzarayı şöyle anlatmaktadır:
" Muharebe meydanını dolaştığım zaman ordumuzun kazandığı zaferin büyüklüğü ve buna karşılık düşman ordusunun duçar edildiği felaketin dehşeti beni çok duygulandırdı,o karşıki sırtların gerisindeki bütün vadiler,dereler,korunak ve açık yerler ,bırakılmış toplarla,otomobillerle sayısız donanım ve gereçlerle ve bütün bu kalıntılar arasında yığınlar teşkil eden ölülerle,toplanıp,karargahımıza sevk edilen sürü-sürü esir kafileleri hakikaten bir kıyamet gününü hatırlatıyordu."
Kurtuluş Savaşının sembolize eden bu anıt taş kaplamalı üçgen bloklardan meydana gelmiştir. Değişik yönlere bakan bu üçgen bloklar Ulusumuza karşı olan milletlerin bize karşı gösterdikleri haksızlığa karşı yaptıkları feveranı,iç ve dıştaki düşman kuvvetlerinin mukabil hareketlerini,iç isyanları,çete harplerini,düşman istilâsını,Büyük Millet Meclisinin kuruluşunu ve çeşitli müdahalelerden sonra milletin tek vücut halinde kazandığı 30 Ağustos Zaferini canlandırır ve gelecek nesillere Türk Milletini iç ve dışta meydana gelebilecek kötü tesirlere karşı birleşilirse zafere gidebileceğini sembolize eder. Bir kompleks şeklinde düzenlenmiş olan bu mekân, tepenin hemen eteğinde bir müze, anma günlerinde yapılacak töreni seyretmek için anfi şeklinde düzenlenmiş bir tribün,merasim pisti gazino,su deposu,çeşmeler,muhafız kıtası için gerekli binaları kapsayan 200 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır.
Çiğiltepe Şehitliği
Çiğiltepe’de şehit olanların anısına sembolik olarak 1996 da yapılmıştır. Şehitliğin girişinde intihar eden Albay Reşat Çiğiltepe’nin bronz bir büstü ile kitabe vardır. Kitabede şunlar yazılıdır:
57 nci Tümen Komutanı
Albay Reşat Çiğiltepe
(1879-1922)
İstanbul’da doğdu. Ziya Paşa’nın oğludur. Trablusgarp,Balkan,Çanakkale ve Birinci Dünya Savaşlarına katıldı. Askeri mahkeme üyeliği yaptı. Milli Mücadeleye katılmak üzere İnibolu’dan Anadolu’ya geçti. İnönü ve Sakarya savaşlarına katıldı. Büyük Taaruz’da Yarbay idi. 27 Ağustos 1922 günü Çiğiltepe’ye emredilen saatte hedefine varamaması nedeniyle intihar etmiştir. Sandıklı’da gömülüdür. Mecidi nişanları,gümüş muharebe liyakat ,Tahlisiye,Alman,Avusturya-Macaristan Harp madalyaları ve İstiklâl madalyası ile ödüllendirilmiştir.
Ruhu şad olsun. Türk ulusunun minnet ve şükranlarını sunuyoruz.
Etrafı mermer korkuluklar ile çevrili bu şehitliğin içinde çimenle kaplı yerde küçük mermer plaketlere burada şehit düşenlerin isimlerinin yazılı olduğu makam mezarları vardır.
Bu makam mezarlığının başında da mermerden şu kitabe yer almaktadır:
BÜYÜK TAARUZ ŞEHİTLİĞİNDE
26-29 AĞUSTOS 1922 GÜNLERİ
MUKADDES VATAN TOPRAKLARI İÇİN
ŞEHİT DÜŞEN YÜCE KAHRAMANLAR
YATMAKTADIR.
Buradaki diğer bir mermer kitabede ise şunlar yazılıdır:
"Afyonkarahisar,Dumlupınar Meydan Muharebesi ve onun son devresi olan 30 Ağustos Muharebesi Türk Tarihi’nin en önemli bir dönüm noktasını tekil eder.
Hiç şüphe etmemelidir ki yeni Türk devletinin genç Türk Cumhuriyetinin temeli burada sağlamlaştırıldı. Ebedi hayatı burada taçlandırıldı. Bu sahada akan Türk kanları ,bu semada uçan şehit ruhları Devlet ve Cumhuriyetimizin ebedi koruyucularıdır. Bu büyük Meydan Savaşında şehit düşen evlatlarımızı rahmet minnet ve şükranla anıyorum.
GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
30 Ağustos 1924
2004 yılında Afyon Valiliğince çevre düzenlenmesi ve etrafın ağaçlandırma çalışması yapılmıştır. Yine Şehitliğe giden Afyon-Antalya yolu üzerindeki ayırım noktasından itibaren 10 km. lik yol asfaltlanmıştır.
Dumlupınar Şehitliği
Kütahya-Afyon karayolundan, Afyon’a 60 km. kala Âbideler sapağına girildikten 41 km. sonra Şehitlik ve âbide karşımıza çıkar. Kütahya ili Dumlupınar ilçesi sınırları içerisindeki Cafer Gazi Tepesindeki bu anıt ve şehitlik,cephede ve cephe gerisinde verilen 137 000 şehidimizin anısına, 26.08.1992’de Büyük Taaruzun 70 inci yıldönümünde, Kültür Bakanlığınca yaptırılıp ziyaret
açılmıştır. Bu kompleks girişten itibaren şadırvan,namazgah, Atatürk İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak’ın üçlü anıtı,Milis Anıtı,500 kişilik şehit mezarları ve kitabeleri,baba-oğul anıtı ile tepenin üzerindeki Mehmetçik anıtından meydana gelmiştir.
Şehitliğin kapısından girince mermer bir platform üzerinde Atatürk ortada,sağında Fevzi Çakmak solunda ise İsmet İnönü’den meydana gelen bronzdan yapılmış olan üçlü heykel grubu gelmektedir. Atütürk’ün boynunda dürbün sol elinde ise bir baston vardır. Sağ elini ileriye doğru uzatmış bir şekilde durmaktadır. Her üçü de Kurtuluş Savaşında giydikleri tarzda asker üniformalı olup başlarında kalpak vardır.
Kurtuluş Savaşında savaşan Türk halkını temsil eden bu "Milis Anıtı" mermer bir kaide üzerinde bronzdan yapılmış üçlü bir heykel grubudur. Önde ortada diğerlerine göre biraz daha ileriye çıkmış olan genç bir milis omuzunda fişeklik ve sağ elinde tuttuğu bir tüfek ile canlandırılmıştır. Sağında biraz arkasında kucağında çocuğu ile genç bir kadin kurtuluş savaşındaki çocuğunu arkasına bağlayıp cepheye mermi taşıyan cefakar Türk kadınını sembolize eder. Sol tarafta ise yine biraz geride yaşlı,sakallı başı kalpaklı ,yarı asker giyimli bir erkek sol kolunu ileriye doğru uzatarak parmağı ile ileriyi işaret etmekte olup Kurtuluş Savaşının genç-yaşlı demeden topyekün bir mücadele olduğunu gösterir.
Kaidenin altındaki mermer kitabede Mehmet Akif’in şu dizeleri yazılıdır:
"Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım
Kükremiş sel gibiyim bendimi çiğner aşarım
Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım"
Tepedeki Mehmetçik Anıtına giden merdiven basamaklarının sağında ise bir trajediyi canlandıran "Şehit Baba-Oğul Anıtı" vardır. 1912 yılında oğlu Mehmet 8 yaşında iken askere giden Çetmili Kara Ali Çavuş’un hikayesini anlatır. Balkan Savaşına giden Ali Çavuş sırasıyla Galiçya,Hicaz,Yemen ve Kafkasya’da cepheden cepheye koşarak 11 yıl köyünden ve ailesinden uzak kalmıştır. Milli Mücadele başlayınca da doğu cephesinden Kurtuluş Savaşına koşmuştur. Dumlupınar’da Başkomutanlık Meydan Savaşında 19 yaşındaki Alay Sancaktarı Mehmet Onbaşı ile karşılaşır. Mehmet Onbaşı onun 11 yıl önce köyünde bıraktığı oğludur. Baba- oğul’un sevinci çok kısa sürer,31 Ağustos günü Kara Ali Çavuş oğlunun kolları arasında şehit olur. Oğlu Mehmet ise 9 Eylül’de İzmir’e giren birliğin başında şehit düşer. Bronzdan yapılmış bu ikili heykel de genç oğul şehit babasını kucağında taşımaktadır. Anıtın altındaki mermer kitabede ise bu hikaye anlatıldıktan sonra "Yüce kahramanları minnet ve şükranla anıyoruz" denilmektedir.
Şehitliğin kapısından girince tam karşıdaki mermer merdivenlerle çıkılan tepeciğin üzerinde mermer bir kaide üzerinde bronzdan yapılmış, elinde süngüsü ile bu savaşta şehit olan isimleri bilinmeyen askerlerimizi temsil eden "Mehmetçik Anıtı" bulunmaktadır.
Şehitliğin giriş kapısı ile Mehmetçik Anıtına çıkan merdivenlerin arasındaki geniş çimenlik sahada isimleri tesbit edilebilen şehitlerimizin mermerden yapılmış sembolik mezarları bulunmaktadır.
Şehitlikteki kitabelerden en önemlisi de Atatürk’ün sözlerini ihtiva edenidir. Mermer üzerine yazılı olan bu kitabe şu sözler yazılıdır:
"26 Ağustos 1922 Afyonkarahisar Dumlupınar Meydan Muharebesi ve onun son devresi olan 30 Ağustos Muharebesi Türk tarihinin en önemli bir dönüm noktasını teşkil eder. Hiç şüphe etmemelidir ki yeni Türk Devletinin ve genç Türk Cumhuriyetinin temeli burada sağlamlaştırıldı. Ebedi hayatı burada taçlandırıldı. Bu sahada akan Türk kanları bu semada uçan Şehit ruhları Devlet ve Cumhuriyetimizin ebedi koruyucularıdır. Bu büyük Meydan Savaşında Şehit düşen evlatlarımızı rahmetle minnet ve şükranla anıyorum.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk"
Yüzbaşı Ağah Efendi (Kurtkaya) Şehitliği
Afyonkarahisar-Büyük Kalecik Kasabasında Kocatepe’ye tek geçit olan Kurtkaya mevkiindedir.
Savaşta Kocatepe Karargâhını korumakla görevlendirilen 150 kişilik askeri birlik Kalecik Köyü Kurtkayası mevkiinde mevzilemişlerdi. Şuhut istikametinden 24 Ağustos 1922 akşamı gizlice gelen askerler 25 Ağustos sabahı Büyük Taaruz emriyle harekete geçmiş ve Yunan kuvvetleri Baş komutanı Hacı Anesti General Trikopis’in buraya yardımcı kuvvet gönderilmesi isteğini reddederek "Ben o mevzileri gezdim Türkler o tel örgüleri değil aşmak asla yanına bile yaklaşamazlar" dediği tel örgülerini bir anda aşarak Yunan tümeniyle savaşa başlamıştır.
26 Ağustos 1922 günü öğleden sonra düşmanı Afyon istikametinde kaçırmayı başaran Bayburtlu Yüzbaşı Ağâh ve Sinop’lu Üsteğmen Hulusi Feyzullah 100 kadar askerle birlikte bu mevkide şehit düşmüşlerdir.
Büyük Taaruz’un ilk şehitlerinden olan bu kahramanlar için 1972 de Kültür Bakanlığınca burada sembolik olarak yapılmıştır. 1993 de burası genişletilmiş ,büyük bir anıt,tören alanı ve geçiş yolları yapılmış olup bu yeni düzenlemenin açılışını Fikri Sağlar yapmıştır. 2004 yılında burası yeniden restore edilmiştir.
Yüzbaşı Ağâh Efendi ile Üsteğmen Feyzullah Efendi’nin mezarları mermerden basamaklarla çıkılan Selçuklu tarzı kemerleri olan açık türbe şeklinde yapılmıştır. Mezarların üzerleri ise yine Selçuklu mimari tarzı bir kubbe ile kapatılmıştır.
Yüzbaşı Ağâh’ın mezar kitabesinde şu sözler yazılıdır:
"Büyük Taaruz 26 Ağustos 1922 günü sabah 04.30 da başlamış ve iki saat içinde düşmanın bütün tel örgüleri parçalanarak gün doğmadan zaferin ilk ışıkları Anadolu’yu parlatmaya başlamıştır. Başkumandanlık Kararğâhı’nın bulunduğu Kocatepe’ye tek geçit yeri olan Kalecik ve Kurtkaya Bölgeleri Türk ordusu için çok önemli idi ve düşmandan bir an önce alınması ve düşmanın yok edilmesi görevi 12. Tümen 36. Alay 6.Bölük Komutanı 24 yaşındaki Bayburtlu Yüzbaşı Ağâh’a verildi. Yz. Ağâh,emrindeki 150 Mehmetçik ve Sinoplu Üsteğmen Feyzullah ile beraber 2500 kişilik düşman tümenine saldırarak büyük bir savaşa başladı. 26 Ağustos öğleden sonra başlayan çarpışmalar 27 Ağustos öğlene kadar sürdü. Düşmanın içine kadar dalan Yzb.Ağâh onlara ağır kayıplar verdirerek batı istikametine kaçmalarını sağladı. Büyük bir takviye alan düşman birliği ile çarpışırken Yzb. Ağâh 100 Mehmetçik ve Üsteğmen Feyzullah ile birlikte şehit düştü. Geriye kalan 50 Mehmetçik ve gelen takviye kuvvetlerimizle düşman bu vadi içinde tamamen yok edildi. Kahraman Yüzbaşı Ağâh Efendi ve arkadaslarını minnetle anıyoruz. Ruhları şâd olsun."
Şehitliğin girişinde sol tarafta yüksek bir mermer kaide üzerinde bronzdan yapılmış sol elindeki sünğüsünü ileriye doğru uzatan Mehmetçik heykeli vardır. Mehmetçiğin ayakları arasında yerde düşman askerleri yatmaktadır.
Yıldırım Kemal Şehitliği
Afyonkarahisar’ın Sincanlı İlçesine bağlı Yıldırım Köyünde Tren İstasyonu binasının yanındadır. Bu köyün eski adı Küçükköy iken Yıldırım Kemal’den ötürü "Yıldırım" ismini almıştır. Süvari Üsteğmeni olan Kemal 57 inci Tümen ile Denizli,Çal,Afyon ve Sakarya Muharebelerine katılmış ve çok büyük yararlılıklar göstermiştir. Katıldığı son muharebede yaralanan bu şehidimiz tedavi görmekte olduğu Konya’daki hastahaneden Büyük Taaruzun başlayacağı haberini alınca iyileşmeyi beklemeden ve doktorların onayını almadan kaçmış ve Fahrettin Altay Paşa’nın bulunduğu cepheye gelmiş,paşa onu o sırada Küçükköy Tren İstasyonundaki Yunan birliklerini ortadan kaldırmak için savaşmakta olan İkinci Tümene bağlı olan 2.inci Alayına göndermiştir.
Burada istasyonu müdafaa etmekte olan Yunan piyadelerine ,birliği ile hücum ederek Küçükköy gibi Afyon bölgesindeki Yunan kuvvetlerinin İzmir’e ulaşması ve haberleşmesini sağlayacak olan önemli bir staratejik bölgeyi düşmandan temizlemiştir. En büyük arzusu mensup olduğu Süvari birliğinin başında İzmir’e girmek olan Yıldırım Kemal (1898-1922),Ayaşlı Rauf ,İstanbullu Selâhattin,Bayramiçli Lütfi ve Kırklarelili Azmi efendi ismindeki dört subay ve 30 erle birlikte şehit düşmüştür.
Topluca gömülen şehitlerin mezar ve anıtları 1966 da bugünkü biçiminde tanzim edilmiş 1996 da da yeni düzenlemeler yapılmıştır. Yıldırım Kemal’in mezarı mermer kare bir kaide üzerinde bir obelisk biçimindedir. Hayat hikayesi ise obeliskin üzerinde eski yazı ile yazılıdır. Kaide de ise şu ibare vardır:
" Bu taş 26-27 Ağustos 1922 Muharebesinde Yunan ordusunun hatt-ı ric’atini kesen Türk Süvari kolordusunun bu civarda verdiği şehitler namına dikilmiştir. Kendilerine Cenâb-ı Hakk’ın rahmeti niyaz olunur."
Bu ibareden sonra burada şehit düşen subay ve erlerin isimleri yazılıdır.
Üç Tepeler Şehitliği (Büyük Aslıhanlar Şehitliği)
Dumlupınar’a 15 km.lik bir mesafededir. Büyük Aslıhanlar köyünün hemen batısındadır. Şehitlik obelisk şeklinde mermer bir kaide üzerindeki dikilitaş ,kitabe ve mezarlardan meydana gelmiş olup 1995 de düzenlenip 30 Ağustosda Kütahya , Afyon Valileri,Garnizon ve Kuvvet Komutanları ile bölgenin diğer idari amirleri ve kalabalık bir vatandaş kitlesinin bulunduğu merasimle Afyon Milletvekili ve Maliye Bakanı İsmet Atila tarafından ziyarete açılmıştır.
30 Ağustos 1922 de Başkomutanlık Meydan Muharebesinde,Büyük Aslıhanlar köyünde şehit düşen Elazığlı Binbaşı Hacı Ömeroğlu Yusuf Ziya.Diyarbakırlı Üsteğen Mehmet oğlu Ahmet, Urfalı Teğmen Halil, İbrahimoğlu Mustafa Hilmi isimli subaylarla beraber 42 Mehmetçiğin makam mezarları bulunmaktadır.
Ayazin taşından yapılmış olan obelisk şeklindeki dikilitaşın tepesinde bir ay yıldız, kaideye yakın yerinde obeliski çepeçevre saran bir ithaf kitabesi vardır. Bu kitabede "Aziz Şehitlerimiz vatan size minnettardır ruhunuz şâd olsun" yazılıdır.
Giresunlular Alay Şehitliği
Afyon’un İncehisar-Doğanlar köyünde,Dede sivrisi tepesinin 1.5 km. kuzeybatısındadır.Burada, Kurtuluş Savaşında Sivri Tepe’yi düşmandan geri almak için hücum eden 47.inci Giresunlu Gönüllüler alayından şehit olan 14 kişinin mezarı bulunmaktadır.
Şehitliği burada savaşan Giresunlu Ahmet Halis Asal (R.1318-M.1977) yanında şehit düşen arkadaşları için 1967 de yaptırmıştır. Daha sonra bu şehitlikte çevre duvarı,mermer bir anıt gibi bir takım düzenlemeler de yapılmıştır. Ondört mezar dikdörtgen sanduka şeklinde mermerden yapılmış olup baş kısımlarındaki ay-yıldız’ın altında isimleri yazılıdır. Ayak uçlarında ise yuvarlak birer suluk vardır. Üstleri toprak örtülü olup çimlendirilmiştir. Şehitliği yaptıran Halis Asal ölümünden sonra vasiyeti üzerine kendisi de buraya gömülmüştür.
Şehitlikte yatanların isimleri Halis Asal tarafından verilmiştir: 1- Sayca Köyü Hasip Hasan oğullarından 1314 doğumlu Ahmet oğlu Dursun 2- Görele/Daylı köyünden Veli oğullarından 1311 doğumlu Mustafa oğlu Yusuf 3- Keşap/Küçükgeriş Köyünden Yusuf oğullarından 1303 doğumlu Emin oğlu Yusuf 4- Keşap/Karabulduk köyünden Çiran oğullarından 1315 doğumlu Şükrü oğlu İbrahim 5- Dereli/Yavuz Kemal Hapan köyünden Türkmenoğullarından 1314 doğumlu Yusuf oğlu Osman 6- Bulancak /Ucallı Mahallesinden Derviş oğullarından 1314 doğumlu Hüseyin oğlu Niyazi 7- Keşap-Halkalı köyünden Alaşalvar oğullarından 1317 doğumlu Salih oğlu Abdullah 8- Hamurlu Köyü Tumbat oğullarından 1309 doğumlu Ahmet oğlu Osman 9- Tatlılı Köyünden Durmuş oğullarından 1316 doğumlu Hüseyin oğlu Nazım 10- Boz Tekke Köyü Karslı oğullarından 1315 doğumlu Ali oğlu Hasan 11- Çukur Köjyü Sipahi oğullarından 1317 doğumlu Mehmet oğlu Necip 12- Alınyoma/Balâ köyü Hallaç oğullarından 1317 doğumlu Osman oğlu Hüseyin 13- Kemaliye Köyü Eski oğullarından 1315 doğumlu Ahmet oğlu Mustafa 14- Çiçekli Köyü Topçu oğullarından 1316 doğumlu İlyas oğlu Rasim.
Anıtkaya Şehitliği
Bu şehitlikte 12 Subay ve 6 er yatmaktadır. 13.üncü alaydan şehit olan subay ve erlerimiz : Şemdinlili Binbaşı Galip Bey,Rizeli Yüzbaşı Hasan Hüseyin, Mersinli Teğmen İshak,Mersinli Asteğmen Atıf, Ilgınlı Er Halil Ömer,Konyalı Er Mehmet Sait,Karacasulu Er Galip Mustafa. 20.inci Alaydan şehit olan subay ve erlerimiz ise: Batumlu Üsteğmen Ahmet Nidai,Silifkeli Asteğmen Hüseyin,Antalyalı Er Mehmet Köse,Aksaraydan Er Mehmet Durmuş’dur. Ruhları şâd olsun.
Şehitlik 1972 de bugünkü haliyle düzenlenmiştir. Üç basamaklı mermer bir kaide üzerinde yükselen obelisk biçimindeki taşın dört yüzünde de kartuşlar içinde eski yazı ile şehitlerin isimleri yazılıdır. Bu anıtın sağ tarafında ise yine mermer üzerine yazılı olan şu kitabeler vardır:
" Anıtkaya (Eğret) Kurtuluş Savaşımızı eşsiz bir zaferle düğümleyen Kocatepe’den gürleyerek ve coşarak bir sel gibi bu topraklardan Akdenize akıp giden Büyük Taaruzda yoğun düşman kuvvetlerinin içine baskınla dalan ve boğaz boğaza amansız savaşlarla büyük zafer yaratıcıları ve bu uğurda vatanları,onurları ve yurttaşları için canlarını feda eden,sayısız kahramanların şehitliğidir" 28 Ağustos 1972 B.ALPAKAN
Diğer bir kitabede ise şu sözler yazılmıştır:
" 28 Ağustos 1922 Muharebesinde düşman hattı ricatini keserek arkalarından taaruz eden Türk Süvari Kolordusunun bu civarda verdiği şehitler adına dikilmiştir. Kendilerine Cenab-ı Hakk’ın rahmeti niyaz olunur."
Şuhut Şehitliği
Afyon’un Şuhut İlçesinin merkezindedir. 26 Ağustos’da başlayan Büyük Taaruz’da cephe gerisindeki seyyar hastahane Şuhut’daki Büyük Caminin içinde kurulmuştu. Bu geçici hastahane ve cephede şehit olanlar Demirciler Çarşısı civarındaki mezarlığa defnedilmişlerdi. Daha sonra şimdiki Şehitlik düzenlenmiş ve buraya topluca nakil yapılmıştır.
Çok sade olarak düzenlenmiş bu şehitlik oldukça geniş bir alanı kaplamaktadır. İçerideki mermer kaide üzerinde yükselen obelisk biçimindeki anıtın üzerinde " Kurtuluş Savaşının Aziz Şehitleri 1922" yazılıdır. Burada yatan şehitlerimizin çok büyük bir kısmının kimliği bilinmemektedir.
Bolvadin Kurtuluş Savaşı Şehitliği
Afyon’un Bolvadin ve çevresinde şehit olanlar İlçedeki Mezarlığa defnedilmişlerdir. Birçok isimsiz kahramanın anısına ilçede yeni sembolik olarak yeni bir şehitlik yapılmıştır. Burada İstiklâl Şehitler abidesi ile sembolik mezarlar yer almaktadır. Ortada mermerden yapılmış dikilitaş şeklindeki abidenin üzerinde Kurtuluş Savaşında Şehit düşenler için yaptırıldığını yazan bir plaket vardır.
Büyük Taaruz Şehitliği
Şehitlik,Afyon’a 16 km. uzaklıktaki Işık Tepe (Sarıkız)’nin üzerinde olup Antalya,İzmir Karayollarının kavşağının çok geniş bir bölümünden görülmektedir. 26-29 Ağustos 1922 de Dumlupınar ile Afyon arasında yapılan Yıldırım Savaşlarında şehit düşen 275 Subay ve 2150 Mehmetçiğin anısına sembolik olarak 1993 de Kültür Bakanlığı ve Afyon Valiliğinin ortak çalışması ile yapılmıştır.
Şehitlik yeri olarak da savaşın en yoğun olarak geçtiği Sincanlı ovasının başlangıcı olan Afyon-Antalya-İzmir Karayolu kavşağının bulunduğu Işıktepe seçilmiştir. 3000 metre karelik bir alanı kapsayan şehitliğin giriş bölümünde solda namazgah, sağda şadırvan, girişin tam karşısında ise Mermerden yapılmış sekizgen kaide üzerinde ,tepeyi sembolize eden toprak ve kaya parçalarının üzerinde gösterilmiş bronzdan Atatürk’ün Kocatepedeki düşünceli duruşunu gösteren Anıtı vardır. Bu anıt kaidesiyle birlikte 18 metre yüksekliğindedir. Alttaki mermerden sekizgen kaidenin her cephesine Büyük Taaruza katılan komutanların isimleri yazılıdır :
Fevzi Çakmak, İsmet İnönü, Sakallı Nurettin Paşa, Dördüncü Kolordu komutanı Kemalettin Sami Paşa, Beşinci Süvari Kolordu komutanı Fahrettin Altay, Batı cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz. Liste Albay ve Yarbayların isimleri ile devam eder. Kaidenin diğer yüzlerinde ise Atatürk’ün bu savaşta verdiği emir ve direktiflerden bazı parçalar yazılıdır.
Anıtın her iki tarafında da savaş sahnelerini canlandıran 45 metrekarelik iki büyük rölyef vardır. Şehitliğin giriş kapısı 8 m. yükseklikte sivri kemerlidir. Kapı ile Atatürk Anıtı arasındaki kısımda , şehit olan 500 er ve 100 subayın künyelerini içeren temsili mezar taşları yapılmıştır.
Atatürk 26 Ağustos sabahı Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak,Batı Cepheleri Komutanı İsmet İnönü ve Birinci Ordu Komutanı Sakallı Nurettin Paşa ile savaşı yönetmek üzere Kocatepe’ye gelmişti. 4.30 da Topçu ateşi başladıktan iki saat sonra Birinci Süvari Tümeni Çayhisar’ı işgal etmiş,6.40 da Tınaztepe,Kalecik sivrisi alınmıştı. Çiğiltepe alındıktan sonra Yunan mevzilerinin arkadaki ikmal ile ilgileri kesilmiş ve yer yer çekilmeye başlamışlardır. Bu başarıları diğerleri de takip etmiş ve 30 Ağustos’da zafere ulaşılmıştır.
Yunan kuvvetleri terk ettikleri Uşak, Eskişehir, Aydın, Alaşehir, Turgutlu, Ahmetli, Salihli ve Manisa ile buradaki diğer kasaba ve köyleri Yunan Orduları Başkomutanı Hacı Anesti’nin emri ile yakmışlardır. Zaferden sonra esir alınan Yunan Komutanları Başkomutan vekili General Trikopis,İkinci Kolordu Komutanı Dighenis ve Albay Vandanis ile Kalinas Uşak’a Atatürk ve genel Kurmayının bulunduğu yere götürüldü. Onları ilk karşılayan Batı Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz Paşa,yanan köyleri ve yapılan mezalimi gördüğü için kendini tutamayarak şöyle bağırmıştır: "Sezleri muntazam ve asri bir ordunun zâbitleri diye mi,yoksa hunhar bir çetenin efrâdı olarak mı karşılayayım? bunda mütereddidim" Yunanlı komutanlar önce İsmet İnönü,Fevzi Çakmak,Nurettin Paşa ve Kemalettin Sami Paşa nın huzuruna getirildiklerinde,General Trikopis onların ellerini sıkmak istemişse de sadece hafifçe eğilmişler ve ellerini vermemişlerdir. Daha sonra Atatürk’ün huzuruna getirildiklerinde o,burada hiç kimsenin düşünmediğini yapar ve tutsak komutanları güler yüzle karşılar ve General Trikopis’in elini sıkarak "Oturun General,Yorulmuş olacaksınız" der. Daha sonra hep birlikte bir masanın etrafına otururlar ve Atatürk onlarla bir süre görüşerek savaş hakkında bazı sorular sorar. Görüşme bitince ayağı kalkan Atatürk Trikopis’e "Sizin için bir şey yapabilirmiyim" der,General de İstanbul’da bulunan eşine sağlığının yerinde olduğunun haberinin verilmesini rica eder, bunun üzerine Atatürk " Harb bir talih oyunudur General. Bazen en mahiri de yenilir. Siz vazifenizi yaptınız. Mes’uliyet tarihten geliyor. Müteessir olmayınız" diyerek görüşmeyi bitirir.
Güneye giden karayolunun kavşağına çok yakın bulunan bu Anıtı ve şehitlerimizi güneydeki tatilimize çıkarken en fazla yarım saatimizi alacak bir ziyaret ,onların döktüğü kanlar neticesinde bu günümüzü yaşadığımızdan hepimizin bir vefa borcudur.
Emirdağ Suvermez Şehitliği
Afyon’un Emirdağ ile Suvermez köyleri arasındaki Yarım Hatıl mevkiindedir. Küçük bir şehitlik olup kitabesinde "İstiklâl Savaşı Şehitleri" yazılıdır. İsmi tesbit edilebilen yalnızca bir tanesinin ismi yazılıdır o da "Niğde Aksaray’dan Er Ali oğlu Hasan 21 Ekim 1922" .
Emirdağ’ın Çatallı ve Tezköy ’de küçük birer şehitlik bulunmaktadır.
Afyonkarahisar Hava Şehitliği
Asrî Mezarlık içerisindeki bu şehitlik mezarlıkla birlikte 1933-1936 yıllarında yapılmıştır. Buraya Milli Mücadele’de ve daha sonra şehit olanlar gömülmüşlerdir. 24 Temmuz 1922 sabahı Akşehir karargahından havalanarak Afyon’un güneyine kesif uçuşu yapan Hava Üsteğmeni Cemalettin ve Teğmen Reşit Bahaeddin iki Yunan uçağının saldırısına uğramışlar ve hava çarpışmasında Yunan uçaklarını düşürmüşlerdir. Ancak bu arada cephaneleri kalmadığından takviye gelen iki Yunan uçağının açtığı ateş sonucu Gazlıgöl civarına düşerek şehit olmuşlardır.
Şehitler önce Kadınana Mezarlığına,Kesikbaş Sultan Türbesi yanına defnedilmiş,1936 da Asri Mezarlığa nakledilmişlerdir. Anıt mezarları,dikdörtgen gövde üzerine piramidal biçimde sarp kayalık ve onun da üzerinde kanatları açık uçan bir kartal işlenmiştir. Yanda ise kırık bir uçak pervane maketi vardır. Şehitliğin kaidesindeki kitabe şöyledir: "Afyonkarahisar Muharebesinde şehit olan Türk Teyyarecileri cenaze merasimi 25 Temmuz 1338. Kahraman Bahaeddin ve Cemaleddin Beyler Gazlıgöl civarında Yunanlılar tarafından teyyaresi sükut ettirilmek suretiyle şehit edilmişlerdir"
Bu şehitlikte 1939 dan itibaren günümüze kadar hayatlarını kaybeden diğer hava şehitlerimiz yatmaktadır.
Moderatör tarafında düzenlendi: